تشخیص و درمان بی‌اختیاری ادرار

بی‌اختیاری ادرار علاوه بر زنان در مردان نیز شیوع زیادی دارد. بسیاری از مردان به دلایل مختلف به ویژه مشغله‌های کاری ساعت‌ها ادرار خود را نگه می‌دارند و این مسئله سبب اختلال در فعالیت طبیعی مثانه و بروز بی‌اختیاری می‌شود. مثانه پس از پر شدن مرتب به مغز پیام می‌فرستد و اگر فردی در ساعات طولانی ادرار خود را نگه دارد و به این پیام‌ها پاسخ ندهد، مثانه به تدریج بزرگ و شل می‌شود و حس تخلیه ادرار از بین می‌رود.

عادات بد ادراری و نگه داشتن ادرار بیش از دو تا سه ساعت علاوه بر ایجاد بی‌اختیاری، سبب عفونت‌های مکرر ادراری می‌شود. مردانی که دارای علائمی مانند تکرر ادرار در شب یا روز، شروع ادرار با تاخیر، متناوب نبودن دفع ادرار، حس فوریت ادرار و دفع شدن آخر ادرار به صورت قطره قطره هستند یا افرادی که ساعت‌های طولانی ادرار خود را نگه می‌دارند، اینها نشانه‌هایی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند بزرگی پروستات و مثانه نوروژنیک است که می‌تواند در آینده به بی‌اختیاری ادراری تبدیل شود. این افراد در صورت داشتن هر کدام از این علائم باید به متخصصین اورولوژی مراجعه و از بروز بی‌اختیاری ادرار که می‌تواند زندگی و موقعیت اجتماعی و شغلی آنها را مختل کند، پیشگیری کنند.

بی‌اختیاری ادرار را به سه دسته بی‌اختیاری ادراری استرسی و بی‌اختیاری ادراری فوریتی و بی‌اختیاری ادراری میکس تقسیم کرد. در بی‌اختیاری استرسی با سرفه، عطسه، خندیدن، بلند شدن از روی صندلی، طناب زدن، در هنگام ورزش یا پریدن از روی جوی، ریزش ادرار صورت می‌گیرد که به دلیل ضعف عضلات لگن به دلیل زایمان دوقلویی، تعدد بارداری یا فشار سر جنین به کف لگن رخ می‌دهد.

بی‌اختیاری ادرار فوریتی نیز به گونه‌ای است که قبل از رسیدن به دستشویی ریزش ادرار صورت می‌گیرد که با دارو و تزریق بوتاکس در مجاری ادراری درمان می‌شود. بی‌اختیاری ادرار فوریتی، استرسی بعد از جراحی پروستات همگی درمان قطعی دارند و این درمان‌ها به نسبت شدت بیماری و شرایط بیمار از دارو درمانی تا جراحی را شامل می‌شود.‍

دو نوع مثانه نوروژنیک وجود دارد که برخی از افراد مبتلا به آن دچار بی‌اختیاری ادراری شده و برخی دیگر قادر به تخلیه ادرار خود نیستند. مثانه نوروژنیک معمولا در اثر بیماری‌هایی مانند دیابت، ام اس، پارکینسون، پروستات خوش‌خیم و بدخیم، ترومای مثانه، ترومای نخاع، دیسک‌های کمری و بیماری‌های مادرزادی و اقدامات درمانی که برای آنها صورت می‌گیرد مانند انواع جراحی‌ها که ممکن است به قطع عصب نخاعی مثانه منجر شود، بروز می‌کند.

تحریک الکتریکی عصب ساکرال نخاعی روشی نوین برای درمان مثانه نوروژنیک است، افراد مبتلا به مثانه نوروژنیک توانایی نگه داشتن یا دفع ادرار را ندارند و استفاده از این روش می تواند تا حد زیادی به این افراد در رفع این مشکل کمک کند.

در این روش درمانی در نخاع افراد مبتلا، یک الکترود و در عضله باسن آنها باطری آن نصب می شود. طول عمر این دستگاه حداقل ۱۰ سال است و با یک ریموت توسط بیمار کنترل می‌شود.ن ام این دستگاه نورو مدولاسیون است و ریموت این دستگاه هر دو ساعت یک بار الکترود داخل نخاع دستور می‌دهد تا مثانه تخلیه شود.

این جراحی تحت پوشش بیمه است و هزینه های آن توسط بیمه پرداخت می‌شود. تنها حدود سه نفر از متخصصین اورولوژی اکنون این جراحی را در کشور انجام می‌دهند. برای گسترش آگاهی متخصصان در خصوص این روش درمانی و آموزش به آنان، انجمن نورولوژی ایران هر سه ماه یک بار کنفرانس آموزشی برای متخصصان برگزار می‌کند و در هر دوره حدود ۵۰ تا ۱۰۰ نفر از متخصصان اورولوژی شرکت می‌کنند.

از جمله مشکلات جسمی که برخی دچار آن هستند بی‌اختیاری ادراری است. این مشکل در بسیاری از موارد به دلیل خجالت و شرم فرد مبتلا، تا مدت‌های مدید پنهان می‌ماند و متاسفانه بیمار تا بیماری‌اش شدت نیافته است و از کنترل کامل خارج نشده است و مجبور به مراجعه به پزشک نشده است از معاینه پزشک امتناع می‌کند.

در علم پزشکی به هرگونه دفع غیر ارادی ادرار که بسته به شدت آن گاهی با یک عطسه یا سرفه و گاهی هم به صورت ناگهانی قبل از رسیدن فرد به دستشویی، لباس وی را خیس می‌کند، بی اختیاری ادراری گفته می‌شود. دلایل بروز این بیماری در زنان، مردان و حتی کودکان متفاوت است.

معمولا زنان پس از بارداری و زایمان به بی اختیاری ادراری مبتلا میشوند.اما به طور کلی می توان گفت این بیماری به سه دسته کلی تقسیم می شود. در نوع اول که به بی‌اختیاری استرسی معروف است، فرد با عطسه، سرفه، فعالیت ورزشی و پریدن دچار ریزش ادرار می‌شود و این نوع عارضه با افزایش سن، بارداری و زایمان‌های طبیعی بیشتر می‌شود.

هرگونه افزایش فشار داخل شکم، فرد مبتلا را به درجاتی از بی‌اختیاری ادرار مبتلا می‌کند. اما این مشکل که بیشتر به دلیل شل‌شدن عضلات و لیگمان‌های کف لگن اتفاق می‌افتد اگر به موقع تشخیص داده شود کاملا درمان‌پذیر است و می‌توان با روش‌های دارویی، ورزش عضلات کف لگن و انواع جراحی‌ها درمان کرد.

در نوع دوم که با عنوان بی‌اختیاری فوریتی شناخته می‌شود فرد به محض اینکه احساس ادرار می‌کند باید سریع به دستشویی مراجعه کند اما در بسیاری از موارد قبل از رسیدن به دستشویی دچار ریزش ادرار می‌شود. این حالت به دلیل تحریک عصب‌های مثانه و همچنین مثانه بیش فعال اتفاق می‌افتد. در این نوع از بی‌اختیاری برای تشخیص صحیح از تست نوار مثانه استفاده می‌شود و البته بی‌اختیاری فوریتی هم قابل درمان است.

اما نوع سوم که ترکیبی از دو نوع گفته شده است و به بی‌اختیاری میکس یا مخلوط معروف است، بیشتر در افرادی دیده می‌شود که دچار دیسک کمر یا ضربه به نخاع شده‌اند. این شیوه نیز با استفاده از روش‌های مختلف دارویی و جراحی قابل کنترل و درمان است.

بی‌اختیاری ادراری در مردان مشکلی مستاصل کننده است اما با وجود اینکه در بسیاری از موارد فرد مبتلا را از انجام امور روزانه باز می‌دارد، باز هم با مراجعه کم بیمار به پزشک یا مراجعه در مراحل پیشرفته بیماری مواجه هستیم.

این بیماری در مردان عموما به دلیل بزرگی غده پروستات پیش می‌آید. در واقع بزرگی پروستات مانع از تخلیه کامل ادرار و سرریزشدن مقدار باقیمانده به شکل بی‌اختیاری می‌شود. اما گاهی بعد از جراحی‌های پروستات ممکن است بیمار دچار بی‌اختیاری ادراری شود. به عبارت ساده‌تر اغلب، بی‌اختیاری ادراری یک عارضه جانبی درمان سرطان پروستات محسوب می‌شود و برخی با این تفکر به درمان بیماری نمی‌پردازند. اما بهتر است بدانید که این عارضه با استفاده از انواع داروها، ورزش‌های عضلات کف لگن، بیوفیدبک و نوروفیدبک و همچنین انواع اعمال جراحی کاملا قابل درمان است.

تومورها یا سنگ‌های ادراری (سنگ مثانه و کلیه) موجود در مجاری ادراری نیز می‌توانند جریان طبیعی ادرار را دچار اختلال کرده و به بی‌اختیاری و سرریزی ادرار منجر شود. البته برخی اختلالات عصبی یا بیماری‌ها هم باعث بروز این عارضه می‌شوند. اما آنچه مهم است توجه به این نکته است که همه انواع این بیماری توسط متخصصین اورولوژی قابل تشخیص، کنترل و درمان است.

این بیماری کودکان را نیز مبتلا می‌کند، که از میان علائم آن می‌توان به اختلال مادرزادی عملکرد کلیه، حالب و مثانه همچنین سبک نادرست زندگی اشاره کرد.

کودکان باید هر دو ساعت یک بار مثانه خود را تخلیه کنند. متاسفانه بسیار دیده شده است که کودکان به دلیل کثیف‌بودن سرویس بهداشتی مدارس یا حتی بازیگوشی ادرار خود را نگه می‌دارند که این امر می‌تواند آنها را به عوارض نگه‌داشتن طولانی مدت ادرار مبتلا کند. از میان این عوارض می‌توان به عفونت‌های ادراری، بی‌اختیاری ادرار و باقی‌ماندن ادرار در مثانه اشاره کرد.

بی اختیاری ادراری در زنان به سن، تعداد زایمان‌ها، هورمون‌های بارداری یا پیش یائسگی بستگی دارد. همچنین وجود بیماری‌هایی همچون پارکینسون، دیابت، دیسک‌های کمر و ضایعات نخاعی نیز می‌تواند سبب بروز بی‌اختیاری ادرار در زنان شود، درحالی که بدون هیچ بیماری زمینه‌ای نیز می‌توانیم شاهد بروز این مشکل باشیم.

ممکن است فرد کنترلی بر ادرار خود نداشته باشد که این مشکل بویژه در افرادی که دیابت دارند و قند خون خود را چکاپ و کنترل نمی‌کنند بیشتر دیده می‌شود.

هرچقدر بی‌اختیاری ادراری در زنان زودتر تشخیص داده شود درمان آن راحت‌تر است به طور مثال تزریق PRP در واژن این مشکل را رفع می‌کند. اما با گسترش این بیماری و عدم رعایت فرد مبتلا به دیابت ممکن است نیاز به جراحی باشد.

با پا به سن گذاشتن زنان، عضلات کف لگن بایستی قوی شوند چون هرمون‌ها پس از یائسگی تغییر کرده و می‌توانند بر روی کنترل مثانه اثر بگذارند. علاوه بر این، عضلات کف لگن ممکن است تغییر یافته و ضعیف شوند یک برنامه تمرین عضلات کف لگن می‌تواند در کاهش اثر یائسگی بر ناحیه لگن و کنترل مثانه موثر باشد.
تمرین عضلات کف لگن می‌تواند به زنانی که زود به زود احساس نیاز شدید برای ادرار کردن می‌کنند (به آن عدم کنترل ادرار بخاطر میل به ادرار Urge incontinence ) کمک کند.

عضلات کف لگن من در کجا قرار دارند؟

اولین کاری که باید بکنید این است که ببینید کدامیک از عضلات به تمرین نیاز دارند.
بشینید یا دراز بکشید و عضلات ران و باسن خود را شل و راحت بگذارید، عضله حلقوی دور مقعد را بفشارید انگاری می‌خواهید از خارج شدن باد جلوگیری کنید حال این عضله را شل کنید این شل و سفت کردن دوباره انجام دهید تا اینکه مطمئن شوید که عضلات درست را انتخاب کرده اید کوشش کنید که عضلات باسن را منقبض نکنید.
وقتی که برای خالی گردن مثانه خود به توالت میروید کوشش کنید جریان ادرار را قطع نمایید و باز دوباره شروع کنید با انجام این کار عضلات درست را برای استفاده شناسایی کنید – ولی هفته‌ای یکبار اگر بیش از این جریان ادرار را قطع و به راه بیاندازید مثانه شما ممکن است بدان نحوه که باید، ادرار را خالی نکند.
اگر به طور واضح فشار و بالا بردن عضلات کف لگن را احساس نمی‌کنید یا نمی‌توانید در جریان ادرار خود را همانطور که در بند ۳ گفته شد کند نمایید، از پزشک، فیزیوتراپیست یا از پرستار کنترل ادرار خود کمک بخواهید . آنها به شما کمک خواهند کرد که عضلات کف لگنتان درست کار بکند.
زنانی که عضلات کف لگن آنان بسیار ضعیف است می‌توانند از تمرینات عضلات کف لگن سود ببرند.

من چگونه تمرین‌های عضلات کف لگن را انجام بدهم؟

اکنون که می‌توانید فعالیت عضلات را احساس کنید می توانید:
عضلات را جمع کرده و همزمان به درون در پیرامون مقعد و واژن خود بکشید. و از درون آنها را به بالا بیاورید . شما هر وقت عضلات کف لگن خود را جمع (منقبض) می‌کنید باید یک احساس بالا رفتن داشته باشید ، کوشش کنید در حالیکه تا ۸ را می‌شمارید، عضلات را محکم و سفت نگهدارید. بعد بگذارید رها و شل شود. شما باید یک احساس واضح رهایش داشته باشید.
کار (انقباض و بالا کشیدن) را تکرار کرده و عضلات را رها کنید بین هر بار که عضلات را به بالا می‌کشید خوب است برای مدت ۸ ثانیه استراحتی بکنید. اگر نمی‌توانید تا ۸ ثانیه عضلات را نگه دارید هر چقدر که می‌توانید این کار را انجام دهید.
به هر تعداد که می‌توانید این انقباض و بالا کشیدن را تا حد بین ۸ تا ۱۲ بار تکرار کنید.
در حالیکه پس از هر بار استراحتی می‌کنید، سعی کنید که این ۸ تا ۱۲ بار انقباض و بالا کشیدن را سه بار تکرار کنید.
این برنامه تمرین را (۳ بار و هر بار ۸ تا ۱۲ انقباض) را چه درازکش، چه نشسته و چه ایستاده، هر روز انجام دهید.