عفونت مجاری ادراری (به انگلیسی: Urinary tract infection / به اختصار: UTI) ناشی از میکروب‌هاست که موجوداتی هستند که فقط با میکروسکوپ دیده می‌شوند. بیشتر انواع بیماری UTI توسط باکتری‌ها، بعضی از آنها توسط قارچ‌ها و در مواردی نادر توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شوند. عفونت مجاری ادراری یکی از شایع‌ترین عفونت‌ها در انسان است.

دستگاه ادراری شما از بخش‌های زیر تشکیل شده است: کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادرار

اکثر عفونت‌های ادراری فقط مجرای ادرار و مثانه را در دستگاه تحتانی درگیر می‌کنند. با این حال، عفونت‌های ادراری می‌توانند حالب‌ها و کلیه‌ها را هم در دستگاه فوقانی درگیر کنند. UTIهای دستگاه فوقانی نادرتر از UTIهای دستگاه تحتانی و معمولاً شدیدتر از آنها هستند.

علائم عفونت مجاری ادراری

علائم عفونت ادراری بستگی به این دارد که کدام قسمت از دستگاه ادراری عفونی شده است:

علائم عفونت مجاری ادراری دستگاه تحتانی:

عفونت مجاری ادراری های دستگاه تحتانی، مجرای ادرار و مثانه را تحت تاثیر قرار می‌دهند که علائم آن عبارتند از:

• سوزش همزمان با دفع ادرار
• افزایش دفعات ادرار، علیرغم حجم کم ِآن
• افزایش فوریت ادرار
• ادرار خونی
• ادرار کدررنگ
• ادراری که شبیه کولا یا چای است
• ادراری که بوی تند دارد
• درد لگن در زنان
• درد مقعدی در مردان

علائم عفونت مجاری ادراری دستگاه فوقانی

عفونت مجاری ادراری های دستگاه فوقانی کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر باکتری‌ها از کلیه عفونی وارد خون شوند، می‌توانند به طور بالقوه تهدید کننده زندگی باشند. این وضعیت که اوروسِپسیس نامیده می‌شود، می‌تواند باعث کاهش خطرناک فشار خون، شوک و مرگ شود.

علائم عفونت مجاری ادراری دستگاه فوقانی عبارتند از:

• درد و حساسیت در قسمت فوقانی پشت و پهلوها
• لرز
• تب
• حالت تهوع
• استفراغ

علائم عفونت مجاری ادراری در مردان

علائم عفونت ادراری دستگاه فوقانی در مردان مشابه علائم زنان است. با این حال، مردان مبتلا به عفونت مجاری ادراری مجاری تحتانی، ممکن است گاهی اوقات درد رکتوم را هم تجربه کنند.

علائم عفونت مجاری ادراری در زنان

زنان مبتلا به عفونت دستگاه ادراری تحتانی ممکن است درد لگن را تجربه کنند که علاوه بر سایر علائم در بین آنها رایج است.

علل و عوامل خطر عفونت مجاری ادراری

هر چیزی که تخلیه مثانه شما را کاهش بدهد یا مجاری ادراری را تحریک کند می‌تواند منجر به عفونت ادراری شود. همچنین عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند شما را در معرض افزایش خطر ابتلا به عفونت ادراری قرار بدهند. این عوامل خطرزا عبارتند از:

• سن (افراد مسن بیشتر احتمال دارد به عفونت مجاری ادراری مبتلا شوند.)
• کاهش تحرک بدنی، بعد از جراحی یا استراحت طولانی مدت در بستر
• سنگ کلیه
• عفونت ادرارهای قبلی
• موانع یا انسدادهای مجاری ادراری، مثل:

بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه، اشکال خاصی از سرطان، استفاده طولانی مدت از سوندهای ادراری، که ممکن است ورود باکتری ها به مثانه را آسان‌تر کند، دیابت، بارداری، ساختارهای ادراری غیرطبیعی که از بدو تولد ایجاد شده و سیستم ایمنی ضعیف

عوامل خطرآفرین اضافی عفونت مجاری ادراری در مردان

بیشتر عوامل خطر UTI برای مردان مثل زنان است. با این حال، داشتن پروستات بزرگ می‌تواند خطر عفونت ادراری را هم افزایش بدهد.

عوامل خطر اضافی عفونت مجاری ادراری در زنان

در حالی که به طور گسترده اعتقاد بر این است که پاک کردن از پشت به جلو بعد از استفاده از توالت خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری مکرر را افزایش می‌دهد، تحقیقات قدیمی نشان داده که اینطور نیست. با این حال، هنوز بعضی از عوامل خطرزای منحصر به فردی برای آناتومی زنان وجود دارد:

مجرای ادرار کوتاهتر

چون در بدن زنان، مجرای ادرار بسیار نزدیک به واژن و مقعد است، احتمال ابتلا به UTI را افزایش می‌دهد. باکتری‌هایی که ممکن است به طور طبیعی در اطراف واژن و مقعد ایجاد شوند می‌توانند منجر به عفونت در مجرای ادرار و بقیه دستگاه ادراری شوند.

مجرای ادرار هم در زنان کوتاه‌تر است و باکتری‌ها مسافت کمتری برای ورود به مثانه دارند.

رابطهء جنسی

فشار بر دستگاه ادراری زنان در طول رابطه جنسی، می‌تواند باکتری‌ها را از اطراف مقعد به مثانه منتقل کند. رابطه جنسی ِدهانی هم می‌تواند باکتری را وارد مجرای ادرار کند و خطر عفونت را افزایش بدهد. ادرار کردن بعد از رابطه جنسی می‌تواند به کاهش خطر عفونت کمک کند.

اسپرم کش‌ها

اسپرم کش‌ها ممکن است خطر عفونت ادراری را افزایش بدهند، چون می‌توانند میکروبیوم واژن را مختل کنند.

استفاده از کاندوم هنگام رابطه جنسی

کاندوم‌های لاتکس ِغیرروغنی ممکن است با افزایش اصطکاک و تحریک پوست در هنگام مقاربت، خطر UTI را افزایش دهند. با این حال، دلایل زیادی برای استفاده از کاندوم وجود دارد. آنها برای کاهش شیوع عفونت‌های مقاربتی (STIs) و جلوگیری از بارداری ناخواسته مهم هستند. برای کمک به جلوگیری از اصطکاک و تحریک پوست در اثر کاندوم، حتماً در حین رابطه جنسی به اندازه کافی از روان کننده‌های مبتنی بر آب استفاده کنید و از استفاده از کاندوم‌هایی که با اسپرم کش پوشانده شده‌اند بپرهیزید.

دیافراگم‌ها

دیافراگم ممکن است با وارد کردن فشار بر مجرای ادرار و کاهش تخلیه مثانه، خطر رشد باکتری و عفونت را افزایش بدهد.

کاهش سطح استروژن

بعد از یائسگی، کاهش سطح استروژن باعث تغییر باکتری‌های طبیعی در واژن می‌شود و خطر عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.

تشخیص عفونت مجاری ادراری

اگر بر اساس علائم خود مشکوک به عفونت ادراری هستید، با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک علائم شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. برای تایید تشخیص UTI، پزشک باید ادرارتان را هم از نظر میکروبی آزمایش کند.

نمونه ادرار باید یک نمونه ” تمیز” باشد، بدان معنا که نمونه ادرار از وسط جریان ادرار جمع آوری می‌شود نه از ابتدا. این به جلوگیری از ورود باکتری‌ها یا مخمرهای پوست شما کمک می‌کند که می‌توانند نمونه را آلوده کنند. پزشک به شما توضیح می‌دهد که چگونه یک نمونه تمیز بگیرید.

موقع آزمایش نمونه، پزشک به دنبال تعداد بیشتری گلبول سفید در ادرار شما خواهد بود که می‌تواند نشان دهنده عفونت باشد. او همچنین کشت ادرار را برای آزمایش باکتری یا قارچ انجام می‌دهد که می‌تواند به شناسایی علت عفونت و همچنین انتخاب درمان شما کمک کند.

اگر پزشک شما مشکوک به ویروسی بودن UTI باشد، ممکن است نیاز به انجام آزمایشات ویژه باشد. ویروس‌ها عوامل نادر عفونت ادراری هستند، اما می‌توانند در افرادی که پیوند عضو داشته‌اند یا سایر بیماری‌هایی که سیستم ایمنی آنها را تضعیف می‌کند، دیده شوند.

عفونت مجاری ادراری دستگاه فوقانی

اگر پزشک شما مشکوک به عفونت ادراری دستگاه فوقانی باشد، ممکن است علاوه بر آزمایش ادرار، نیاز به انجام شمارش کامل خون (CBC) و کشت خون‌تان هم داشته باشد. کشت خون می‌تواند نشان دهد که عفونت شما به جریان خون‌تان سرایت کرده یا نه.

عفونت مجاری ادراری مزمن

اکثر UTIها بعد از درمان از بین می‌روند. با این حال، بعضی از افراد به UTI مزمن مبتلا می‌شوند. عفونت ادراری مزمن یا پس از درمان، از بین نمی‌رود یا عود می‌کند. عفونت ادراری مکرر در بین زنان شایع است.

اگر عفونت ادراری مزمن دارید، پزشک ممکن است بخواهد هر گونه ناهنجاری یا انسداد در دستگاه ادراری شما را طی چند آزمایش رایج بررسی کند:

• سونوگرافی روشی است که به کمک وسیله‌ای به نام مبدل که روی شکم شما حرکت داده می‌شود، انجام می‌شود. این مبدل با ایجاد امواج اولتراسوند برای تصویربرداری از اندام‌های دستگاه ادراری شما که بر روی مانیتور نمایش داده می‌شود، استفاده می‌کند.
• پیلوگرام داخل وریدی (IVP) شامل تزریق یک رنگ به بدن شماست که از طریق دستگاه ادراری حرکت می‌کند و بعد از شکم شما رادیوگرافی گرفته می‌شود. رنگ، دستگاه ادراری شما را در تصویر اشعه ایکس مشخص می‌کند.
• در سیستوسکوپی از یک دوربین کوچک استفاده می‌شود که از طریق مجرای ادرار و از بالا به مثانه شما وارد می‌شود تا داخل مثانه را نشان بدهد. در طول سیستوسکوپی، پزشک ممکن است یک قطعه کوچک از بافت مثانه را بردارد و آن را آزمایش کند تا التهاب مثانه یا سرطان را به عنوان علت علائم شما تایید و یا رد کند.
• توموگرافی کامپیوتری (CT) تصاویر دقیق‌تری از سیستم ادراری شما دریافت می‌کند.

عفونت ادراری در دوران بارداری

اگر باردار هستید و علائم عفونت مجاری ادراری دارید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید،‌ چون عفونت مجاری ادراریمی‌تواند باعث فشار خون بالا و زایمان زودرس شود. عفونت‌های ادراری هم در دوران بارداری بیشتر به کلیه‌ها سرایت می‌کنند.

درمان عفونت مجاری ادراری

درمان عفونت مجاری ادراری بستگی به این دارد که از کدام نوع باشد:

• باکتریایی (شایع ترین)، ویروسی یا قارچی

پزشک شما با مشاهده نتایج آزمایش، می‌تواند تشخیص دهد که عفونت شما از کدام نوع است.

عفونت مجاری ادراری های باکتریایی با آنتی بیوتیک و عفونت مجاری ادراری ویروسی با داروهای ضد ویروسی درمان می‌شوند. اغلب، سیدوفوویر ضد ویروسی انتخابی برای درمان عفونت‌های ادراری ویروسی و داروهای ضد قارچ برای درمان عفونت‌های قارچی هستند.

آنتی بیوتیک برای عفونت ادراری

معمولاً شکل آنتی بیوتیک مورد استفاده برای درمان عفونت ادراری باکتریایی، به این بستگی دارد که کدام قسمت از دستگاه درگیر این بیماری است. عفونت‌های مجاری تحتانی معمولاً با آنتی بیوتیک‌های خوراکی و عفونت مجاری ادراری دستگاه فوقانی با آنتی بیوتیک داخل وریدی درمان می‌شوند؛ این آنتی بیوتیک‌ها مستقیماً وارد رگ‌های شما می‌شوند.

گاهی اوقات، باکتری‌ها به آنتی بیوتیک‌ها مقاومت نشان می‌دهند. برای کاهش خطر مقاومت آنتی بیوتیکی، پزشک احتمالا شما را در کوتاه‌ترین دوره درمانی ممکن قرار می دهد. درمان معمولاً بیشتر از یک هفته طول نمی‌کشد. نتایج حاصل از کشت ادرار می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا شکلی از درمان آنتی بیوتیکی را انتخاب کند که بهترین عملکرد را در برابر نوع باکتری عامل عفونت شما دارد.

درمان‌های غیر آنتی بیوتیکی برای UTI باکتریایی در حال بررسی است. در بعضی موارد، درمان عفونت ادراری بدون آنتی‌بیوتیک ممکن است با استفاده از شیمی سلولی برای تغییر تعامل بین بدن و باکتری، گزینه‌ای برای عفونت‌های ادراری باکتریایی باشد.

درمان‌های خانگی برای عفونت مجاری ادراری

هیچ درمان خانگی وجود ندارد که بتواند عفونت ادراری را درمان کند، اما کارهایی وجود دارد که انجام‌شان می‌تواند به عملکرد بهتر دارو کمک کند.

این درمان‌های خانگی برای UTI، مثل نوشیدن آب بیشتر، ممکن است به بدن شما کمک کند تا سریع‌تر عفونت را  پاک کند.

زغال اخته: آب کران بری یا خود ِمیوه، پس از شروع عفونت ادراری، آن را درمان نمی‌کند. با این حال، یک ماده شیمیایی در زغال اخته ممکن است به جلوگیری از انواع خاصی از باکتری‌ها که می‌توانند باعث ایجاد عفونت ادراری باکتریایی در پوشش مثانه شوند، کمک کند و در پیشگیری از عفونت‌های ادراری آتی مفید باشد.

در حالی که زغال اخته یک درمان محبوب است، منبع مورد اعتماد تحقیق در مورد تأثیر آن بر عفونت‌های ادراری متفاوت هم هست. با این حال، انجمن اورولوژی آمریکا می‌گوید که پزشکان می‌توانند آب زغال اخته را به عنوان راهی برای جلوگیری از عفونت ادرار مکرر به بیماران توصیه کنند. اما آنها خاطرنشان می‌کنند که سطح پایینی از اطمینان وجود دارد که این راه‌حل سودمند باشد.

عفونت مجاری ادراری درمان نشده

مهم است که UTI را درمان کنید و در واقع هر چه زودتر، بهتر؛ چون UTI درمان نشده هر چه بیشتر گسترش بیابد شدیدتر می‌شود.

درمان عفونت ادراری ِمربوط به قسمت پایینی دستگاه ادراری ساده‌تر است. در حالیکه درمان عفونت دستگاه ادراری فوقانی، بسیار دشوارتر است و به احتمال زیاد با سرایت به خون شما باعث سپسیس می‌شود که یک رویداد تهدید کننده زندگی است. اگر مشکوک به عفونت ادراری هستید، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید. یک معاینه ساده و آزمایش ادرار یا خون می‌واند شما را از مشکلات زیادی در دراز مدت نجات بدهد.

پیشگیری از عفونت مجاری ادراری

همه می‌توانند اقدامات زیر را برای کمک به جلوگیری از عفونت مجاری ادراری انجام بدهند:

• روزانه شش تا هشت لیوان آب بنوشید.
• ادرار خود را برای مدت طولانی نگه ندارید.
• با پزشک خود در مورد مدیریت هرگونه بی‌اختیاری ادرار یا مشکل در تخلیه کامل مثانه صحبت کنید.

زنان ۳۰ برابر بیشتر از مردان به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند و اقدامات خاصی می‌تواند به پیشگیری از عفونت ادراری در زنان کمک کند.

اگر در دوران یائسگی یا پیش از یائسگی هستید، استفاده از استروژن موضعی (واژینال) ِتجویز شده توسط پزشک می‌تواند در پیشگیری از عفونت ادراری موثر باشد. اگر پزشک شما معتقد است که مقاربت عامل عفونت ادراری مکرر شماست، ممکن است مصرف آنتی بیوتیک‌های پیشگیرانه را بعد از رابطه جنسی و یا برای طولانی مدت توصیه کند.

بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک‌ها در افراد مسن خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را کاهش می‌دهد. مصرف روزانه مکمل‌های کران بری یا استفاده از پروبیوتیک‌های واژینال مثل لاکتوباسیلوس هم ممکن است به پیشگیری از عفونت ادراری کمک کند. بعضی از مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از شیاف‌های واژینال پروبیوتیک می‌تواند با تغییر باکتری‌های موجود در واژن، وقوع و عود عفونت‌های ادراری را کاهش بدهد. حتماً با پزشک خود مشورت کنید که برنامه پیشگیری مناسب برای خود را پیدا کنید.

نتیجه

عفونت مجاری ادراری یک بیماری نسبتا شایع است که می‌تواند شامل عفونت مثانه، مجرای ادرار، حالب و یا کلیه‌ها باشند. شایع‌ترین علت این بیماری باکتری‌ها هستند، اگرچه می‌توانند توسط ویروس‌ها یا قارچ‌ها هم ایجاد شوند. اگر مشکوک به عفونت ادراری هستید، مهم است که برای تشخیص و درمان مناسب به پزشک اورولوژی مراجعه کنید.