انسداد محل اتصال حالب لگنچه (UPJ) زمانی رخ می‌دهد که بخشی از کلیه و آن هم اغلب در ناحیه لگن مسدود می‌شود؛ یعنی درست در نقطه‌ای که کلیه به یکی از حالب‌ها (لوله‌هایی که ادرار را به مثانه می‌برند) می‌چسبد و در نتیجه جریان ادرار از کلیه را کُند یا متوقف می‌کند. با این اتفاق ادرار می‌تواند تجمع یافته و به کلیه آسیب برساند. گاهی اوقات برای بهبود جریان ادرار نیاز به جراحی است و گاهی اوقات این مشکل خود به خود بهبود می‌یابد.
در شرایط عادی کلیه‌ها با فیلتر کردن خون و دفع مواد زائد، املاح و آب، ادرار را می‌سازند که از کلیه به لگنچه کلیه و سپس به حالب تخلیه می‌شود. برای حمل ادرار از کلیه به مثانه، هر کلیه باید حداقل یک حالب فعال داشته باشد (بعضی دارای ۲ حالب فعال‌اند).
علل انسداد حالب به لگنچه UPJ
اغلب انسداد UPJ مادرزادی است، بدین معنا که کودکان با این مشکل متولد می‌شوند. نحوه جلوگیری از آن مشخص نیست و از هر ۱۵۰۰ کودک یک نفر با این مشکل به دنیا می‌آید. امروزه بیشتر موارد این انسداد که همزمان با تشکیل کلیه اتفاق می‌افتد، قبل از تولد با استفاده از سونوگرافی یافت می‌شود. اگرچه در بزرگسالان کمتر اتفاق می‌افتد، انسداد UPJ ممکن است بعد از سنگ کلیه، جراحی یا تورم دستگاه ادراری فوقانی هم رخ بدهد.
در انسداد UPJ، کلیه سریعتر از آن که ادرار از طریق لگن کلیه به حالب تخلیه شود، ادرار تولید می‌کند. این امر باعث تجمع ادرار در کلیه و منجر به تورم (هیدرونفروز) می‌شود که اغلب، تنها ۱ کلیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کلیه بزرگ شده به راحتی در سونوگرافی کلیه دیده می‌شود، به همین دلیل، پزشک اغلب می‌تواند انسداد UPJ را قبل از تولد نوزاد پیش بینی کند.
علائم انسداد حالب به لگنچه UPJ
با استفاده از سونوگرافی، بیشتر موارد خیلی قبل از تولد تشخیص داده می‌شود. علائم نوزادان و کودکان بعد از تولد عبارتند از:
- توده شکمی
- عفونت ادراری همراه با تب
- درد پهلو (درد در قسمت فوقانی شکم یا پشت، بیشتر همزمان با مصرف مایعات)
- سنگ کلیه
- ادرار خونی (هماچوری)
- استفراغ
- رشد ضعیف در نوزادان
انسداد UPJ همچنین ممکن است باعث درد بدون عفونت شود.
در بعضی از موارد انسداد UPJ مشخص نیست، یعنی ادرار ممکن است گاهی به طور طبیعی تخلیه و در بعضی مواقع مسدود شود. این باعث دردی می‌شود که می‌آید و می‌رود. باور عمومی این است که بیشتر کودکان دردی ندارند مگر اینکه ادرارشان عفونی یا انسدادشان بدتر شود.
تشخیص انسداد حالب به لگنچه UPJ
در حالی که سونوگرافی به پزشک شما کمک می‌کند تا کلیه‌ها را ببیند، آزمایش‌های بیشتری برای تایید انسداد UPJ مورد نیاز است. برای تشخیص صحیح، چندین آزمایش وجود دارد که کمک می‌کند اورولوژیست ببیند که چگونه ادرار تولید و تخلیه می‌شود.
- در این موارد برای آزمایشات BUN (نیتروژن اوره خون) و کراتینین نمونه خون و ادرار گرفته می‌شود تا معلوم شود آیا کلیه به خوبی خون را فیلتر می‌کند یا نه.
- در گذشته اغلب از پیلوگرام داخل وریدی (IVP) استفاده می‌شد که در آن یک رنگ به جریان خون تزریق و از اشعه ایکس برای دیدن حذف رنگ از خون کلیه‌ها استفاده می‌شود. وقتی رنگ از ادرار عبور می‌کند، پزشک می‌تواند ببیند که آیا کلیه، لگنچه کلیه و حالب طبیعی به نظر می‌رسند یا خیر.
- اسکن هسته‌ای کلیه شبیه به IVP اما مدرن‌تر است که در آن به جای رنگ از مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود. این مواد را می‌شود با دوربین مخصوص مشاهده کرد و اطلاعات خوبی در مورد نحوه عملکرد کلیه و میزان انسداد به دست آورد.
- گاهی اوقات در موارد اورژانسی از سی‌تی اسکن برای یافتن علت درد شدید کودکان استفاده می‌شود که می‌تواند به راحتی کلیه انسدادی را -اگر علت درد این باشد- نشان دهد. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی / ام‌آر‌آی (MRI) هم برای بررسی کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه استفاده می‌شود که چون گران است در همه جا بکار نمی‌رود.
افراد همخون نیازی به غربالگری برای انسداد UPJ ندارند، مگر اینکه علائم یا علائمی را نشان دهند. مواردی وجود داشته است که چند نفر از اعضای یک خانواده دچار انسداد UPJ شده‌اند که در اکثر موارد فردی بوده است.
درمان انسداد حالب به لگنچه UPJ
درمان همیشه ضروری نیست و متخصصان در این زمینه نظرات متفاوتی دارند. دانستن این نکته مهم است که تخلیه ضعیف در نوزادان و کودکان کمتر از ۱۸ ماه ممکن است موقتی باشد. خیلی از نوزادان با عملکرد کلیه خوب و تخلیه ضعیف در ابتدای تولد، بعد از چند ماه بهبود می‌یابند. از سوی دیگر، در بعضی از نوزادان این انسداد بهبود نمی‌یابد یا حتی بدتر می‌شود.
مشکل بیماران جوان با کلیه بزرگ شده ابتدا با سونوگرافی‌های مکرر دنبال و در صورت وجود هرگونه نگرانی، اسکن هسته‌ای برایشان تکرار می‌شود. گاهی بهبود ناگهانی رخ می‌دهد که اغلب در ۱۸ ماه اول زندگی اتفاق می‌افتد. اگر جریان ادرار برای نوزاد بهبود نیابد و انسداد باقی بماند، جراحی لازم است اما بزرگسالان ممکن است به روش‌های دیگری درمان شوند.
جراحی باز جهت درمان انسداد حالب به لگنچه
درمان کلاسیک برای نوزادان نوعی جراحی به نام پیلوپلاستی است که در آن محل انسداد برداشته و حالب مجدداً به لگنچه کلیه متصل می‌شود تا یک دهانه وسیع ایجاد شود. این باعث می‌شود ادرار به سرعت و به راحتی تخلیه شود و همچنین علائم و خطر عفونت تسکین بیابد. برش جراحی معمولاً ۳-۲ اینچ (درست زیر دنده‌ها) طول دارد. این فرآیند معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و میزان موفقیت بالایی دارد (۹۵٪). ممکن است بیمار مجبور شود یک یا دو روز بعد از جراحی در بیمارستان بماند.
جراحی کم تهاجمی جهت درمان انسداد حالب به لگنچه
گزینه‌های جدیدتر جراحی کمتر تهاجمی هستند، از جمله:
- لاپاراسکوپی پیلوپلاستی با یا بدون ربات جراحی
- برش داخلی UPJ با استفاده از دوربین و اسکوپ وارد شده از طریق مثانه
۱. لاپاراسکوپی پیلوپلاستی
در این روش که جراح از طریق یک برش کوچک در دیواره شکم عمل می‌کند، به کمک یک ربات جراحی ابزار عمل هدایت می‌شود. مزیت بارز این روش درد و تهوع کمتر به خصوص در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان است اما ممکن است جای زخم در شکم ایجاد شود. این درمان منجر به نتایج بسیار موفقیت آمیزی شده است.
۲. برش داخلی
با این گزینه یک سیم از طریق حالب وارد بدن می‌شود که برای برش UPJ تنگ و باریک از داخل بکار می‌رود. دِرِن مخصوص تخلیه حالب برای چند هفته در بدن باقی می‌ماند و بعد از بهبود خارج می‌شود. UPJ زود بهبود می‌یابد، اما ممکن است جراحی نیاز به تکرار داشته باشد. میزان موفقیت آن کمتر از جراحی باز یا کم‌تهاجم است اما مزایایش شامل درد و حالت تهوع کمتر است.
بعد از درمان انسداد حالب به لگنچه
معمولاً بیماران به سرعت بهبود می‌یابند، اما بعد از جراحی ممکن است حالب برای مدتی متورم شود. بعضی بیماران تا چند روز بعد از جراحی درد دارند و عملکرد کلیه ممکن است ضعیف باقی بماند، اما اغلب با بهبودی ناحیه بهتر می‌شود. پزشک چند هفته بعد از جراحی برای بررسی هیدرونفروز (کلیه متورم) از سونوگرافی استفاده می‌کند.
گاهی اوقات یک لوله تخلیه برای کمک به تخلیه کلیه در حین بهبودی در محل قرار می‌گیرد. ظاهر کلیه با گذشت زمان بهبود می‌یابد، اگرچه طبیعی به نظر نمی‌رسد.
اگر دیگر کلیهء فرد، سالم و طبیعی باشد، کلیهء مسدود شده به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد و کودکان حتی می‌توانند در ورزش یا فعالیت‌های دیگر شرکت کنند. وقتی انسداد UPJ رفع شد، تقریباً هرگز برنمی‌گردد.
توجه داشته باشید که بیمارانی که انسداد UPJ داشته‌اند ممکن است در آینده کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه یا عفونت باشند؛ به این دلیل که کلیه‌ها ممکن است همچنان حاوی مقداری ادرار جمع شده باشند، حتی اگر تخلیه کلی آنها بهبود یافته باشد. گاهی اوقات کودکی که در دوران شیرخوارگی انسدادی داشته و به طور طبیعی بهبود یافته، بعداً علائمی از انسداد خواهد داشت که نیاز به جراحی دارد.
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:
- چه علائمی را باید به شما بگویم؟
- گزینه‌های درمانی من (یا نوزادم) چیست؟
- آیا باید نوشیدنی‌های طفلم را قبل، حین یا بعد از جراحی محدود کنم؟
- چه مشکلاتی ممکن است در حین یا بعد از جراحی ایجاد شود؟
- چه مدت به مراقبت‌های بعدی نیاز است؟
منبع: Urology Health