بی‌اختیاری ادرار (UI) که باعث نشت تصادفی ادرار می‌شود، یک بیماری نیست اما نشانه وجود یک بیماری دیگر است. این مشکل پزشکی زمینه‌ای باعث از دست دادن کنترل مثانه می‌شود. هم مردان و هم زنان UI را تجربه می‌کنند و با افزایش سن، تعداد افرادی که به UI مبتلا می‌شوند افزایش می‌یابد (به ویژه در مردان). مردان مسن‌تر نسبت به مردان جوان بیشتر احتمال دارد UI را تجربه کنند.
تخمین زده می شود که ۳۴-۱۱٪ از مردان مسن دارای نوعی بی‌اختیاری ادرار هستند؛ ۱۱-۲٪ از مردان مسن هر روز با علائم UI سروکار دارند و بعضی از آنها ممکن است بیش از یک نوع بی‌اختیاری را تجربه کنند.
وقتی بی‌اختیاری ادرار دارید، مثانه شما آنطور که باید ادرار را نگه نمی‌دارد یا آن را دفع نمی‌کند، به این معنی که اغلب به طور تصادفی ادرارتان نشت می کند. این اتفاق می‌افتد چون:
- مغز شما به درستی به مثانه‌تان سیگنال نمی‌دهد.
- شما در سیستم ادراری خود، انسداد دارید.
- ماهیچه‌های اطراف مثانه‌تان به خوبی کار نمی‌کنند.
انواع مختلفی از بی‌اختیاری ادرار وجود دارد که بعضی از آنها در مردان شایع‌تر است، در سنین بالا بیشتر اتفاق می‌افتد و معمولا قابل درمان است. در این نوشتار، در مورد بی‌اختیاری در مردان، علل ایجاد آن، نحوه درمان و نحوه سازگاری زندگی با علائم این بیماری، بیشتر آشنا می‌شوید.
انواع بی‌اختیاری ادراری
بی‌اختیاری ادرار یکی از علائم بیماری یا مشکلات پزشکی است که انواع خاصی از آن، می‌توانند علاوه بر نشت ادرار باعث ایجاد علائم دیگری بشوند.
این نوع بی‌اختیاری‌ها و علائم آنها عبارتند از:
- بی اختیاری فوریتی: شما احساس نیاز ناگهانی و فوری به دفع ادرار پیدا می‌کنید و به دنبال آن نشت اتفاقی رخ می‌دهد.
- بی اختیاری استرسی: نشت ادرار به دنبال حرکات سریع یا پر فشار، مثل سرفه ایجاد می‌شود.
- بی اختیاری سرریز: مثانه شما آنقدر پر می‌شود که نشتی اتفاق می‌افتد.
- بی اختیاری عملکردی: ناتوانی‌های جسمی، موانع یا مشکل در برقراری ارتباط، با نیاز شما به ادرار کردن مانع از رسیدن به موقع ِشما به توالت می‌شود.
- بی اختیاری گذرا: این بی‌اختیاری موقت اغلب نتیجه یک بیماری کوتاه مدت، مثل عفونت دستگاه ادراری است و یا ممکن است یک عارضه جانبی دارو یا سایر مسائل پزشکی باشد.
- بی اختیاری مختلط: نوعی بی‌اختیاری است که در دو یا چند دسته از دسته‌های فوق قرار می‌گیرد.
مردان و زنان علائم بسیار مشابهی از بی‌اختیاری ادرار را تجربه می‌کنند که همگی به یک مشکل در کنترل و نشت مثانه اشاره دارند.
بی‌اختیاری فوریتی (اورژانسی) در مردان
این نوع بی‌اختیاری گاهی اوقات «مثانه بیش فعال» (OAB) هم نامیده می‌شود، اگرچه این دو دقیقاً یکی نیستند. هم مردان و هم زنان معمولاً به آن مبتلا می‌شوند و علامت اصلی آن یک احساس ناگهانی و قوی “نیاز به دفع ادرار” است. وقتی که بی‌اختیاری اورژانسی یا فوری دارید، مغز به مثانه می‌گوید که باید خود را تخلیه کند، حتی وقتی که ادرار کمی در آن وجود دارد؛ یا ممکن است ماهیچه‌های مثانه شما قبل از پر شدن مثانه شروع به فشار آوردن به ادرار کنند. علائم دیگر ِآن عبارتند از:
- نیاز فوری به دستشویی (و اغلب به موقع نرسیدن به آن)
- عدم توانایی در نگه داشتن ادرار
- ادرار کردن در خواب
- نیاز به ادرار کردن بعد از تماس با آب یا شنیدن صدای آن و یا قرار گرفتن در یک مکان سرد
بی‌اختیاری فورییتی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- عفونت
- عدم تخلیه کامل مثانه
- انسداد در دستگاه ادراری
- شرایط پزشکی مثل دیابت، آلزایمر، ام اس یا بیماری پارکینسون
- سالخوردگی
- هایپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH)
اگر مشکل پروستات دارید و یا بعد از سکته مغزی، احتمال بیشتری دارد که بی‌اختیاری اورژانسی پیدا کنید.
بی‌اختیاری ادرار استرسی در مردان
اگر به محض احساس هر نوع فشاری بر مثانه‌تان، ادرار شما نشت می‌کند، بی‌اختیاری استرسی دارید. این نوع بی‌اختیاری در موارد زیر رخ می‌دهد:
سرفه، عطسه، خنده، راه رفتن، بلند کردن بار سنگین و ورزش
بی‌اختیاری استرسی در زنان شایع‌تر است، اما مردان هم می‌توانند با پا گذاشتن به سن یا در موارد زیر به آن مبتلا شوند:
- جراحی در هر قسمت از دستگاه ادراری یا اندام تناسلی
- جراحی پروستات
- آسیب نخاعی یا مغزی
- ضربه به دستگاه ادراری
- بیماری‌های عصبی مثل مولتیپل اسکلروزیس (MS)
بی اختیاری ادرار سرریز در مردان
این نوع بی اختیاری بیشتر در مردان دیده می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که مثانه به درستی تخلیه نمی‌شود؛ به این معنا که مثانه با ادرار بیش از حد پر و سرریز می‌شود و نشتی رخ می‌دهد. علائم این بی‌اختیاری عبارتند از:
- نیاز به ادرار کردن مکرر، هم در روز و هم در شب
- مشکل در شروع جریان ادرار
- جریان ضعیف ادرار
- زور زدن و استفاده از عضلات معده برای دفع ادرار
- احساس ِعدم تخلیه کامل مثانه
- ناراحتی در هنگام ادرار کردن
- احساس فشار در زیر شکم
شما می‌توانید این علائم را داشته باشید چون به دلایل زیر، چیزی مانع خروج ادرار شما از مثانه می‌شود:
- بزرگ شدگی پروستات
- باریکی مجرای ادرار به دلیل آسیب، عفونت یا التهاب
- بیماری های موثر بر اعصاب، مثل مولتیپل اسکلروزیس
دلیل دیگری که ممکن است بی‌اختیاری سرریز داشته باشید اینست که مثانه شما به دلایل زیر، توانایی فشار آوردن به ادرار را از دست داده باشد:
- انجام جراحی روده
- انجام عمل جراحی کمر
- ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس یا دیابت
- از کار افتادگی مثانه و انسداد ادرار برای مدت طولانی (یعنی با BPH)
بی‌اختیاری ادراری عملکردی در مردان
وقتی که مثل موارد زیر، یک وضعیت پزشکی یا ناتوانی جسمی رفت و آمد را برای‌تان سخت کند، ممکن است به موقع به توالت نرسید و دچار بی اختیاری عملکردی شوید:
- ویلچری هستید.
- آرتریت هستید و نمی‌توانید دکمه یا زیپ شلوارتان را سریع باز کنید.
- شرایط روحی روانی دارید که مانع شما در استفاده به موقع از توالت است.
- زمانی که برای رفتن به توالت نیاز به کمک دارید نمی‌توانید به دیگران بگویید.
بی‌اختیاری ادراری مختلط در مردان
گاهی اوقات می‌توانید علائم بیش از یک نوع بی‌اختیاری را با هم داشته باشید؛ مثلا اغلب، بی‌اختیاری استرسی با بی‌اختیاری فوری همراه است.
بی‌اختیاری ادراری گذرا در مردان
اگر بی‌اختیاری شما یک عارضه جانبی دارویی باشد که مصرف می‌کنید یا به دلیل وضعیت‌های زیراست و فقط مدت کوتاهی است که آن را دارید، بی‌اختیاری شما از نوع گذراست:
- داشتن عفونت ادراری (UTI)
- نوشیدن مقدار زیادی کافئین یا الکل
- سرفه مزمن
- یبوست
- مصرف داروهای فشار خون
- ناتوانی ذهنی یا جسمی کوتاه مدت
علل بی‌اختیاری در مردان
پی بردن به علت اصلی علائم بی‌اختیاری ادرار می‌تواند به شما و پزشک‌تان در شروع درمان کمک کند. شرایطی که معمولا باعث ایجاد بی‌اختیاری می‌شوند عبارتند از:
- سرفه‌های مزمن
- یبوست
- چاقی
- عفونت مثانه یا عفونت مجاری ادراری
- انسداد در دستگاه ادراری
- ضعیف شدن عضلات کف لگن یا مثانه
- ضعیف شدن اسفنکتر
- آسیب عصبی
- بزرگ‌شدگی پروستات یا هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH)
- سرطان پروستات
- اختلالات عصبی (که می‌تواند با سیگنال‌های کنترل مثانه تداخل ایجاد کند.)
سایر عوامل سبک زندگی که ممکن است به بی‌اختیاری منجر شود عبارتند از:
سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و نداشتن فعالیت بدنی
چه مردانی در معرض خطر بی‌اختیاری هستند
اگر شما یک یا چند مورد از این عوامل خطر را داشته باشید، احتمال ابتلا به بی‌اختیاری ادرار در شما زیاد خواهد بود، عواملی مانند:
سن و سال: با افزایش سن مردان، احتمال ابتلا به بی‌اختیاری ادرار بالاتر می‌رود. این ممکن است نتیجه تغییرات فیزیکی باشد که نگه داشتن ادرار را دشوارتر می‌کند. بعضی از بیماری‌ها یا شرایط پزشکی، با افزایش سن شایع‌تر می‌شوند که از دست دادن کنترل مثانه ممکن است یکی از علائم آنها باشد.
عدم فعالیت بدنی: فعالیت بدنی ممکن است نشت ادرار را افزایش دهد، اما عدم فعالیت بدنی وزن را افزایش و قدرت کلی را کاهش می‌دهد که همین می‌تواند علائم بی‌اختیاری را بدتر کند.
چاقی: وزن اضافی روی قسمت میانی بدن می‌تواند فشار غیرضروری به مثانه وارد کند.
سابقه بعضی از شرایط پزشکی: سرطان پروستات، بزرگ شدن پروستات و درمان این شرایط، بعلاوهٔ بیماری دیابت می‌تواند منجر به بی‌اختیاری موقت یا دائمی شوند.
مسائل عصبی: بیماری‌هایی مثل پارکینسون، آلزایمر و مولتیپل اسکلروزیس می‌توانند در توانایی مغز شما برای سیگنال دهی مناسب به مثانه و مجاری ادراری اختلال ایجاد کنند.
نقایص مادرزادی: اگر دستگاه ادراری شما در طول رشد جنینی درست شکل نگرفته باشد، ممکن است بی‌اختیاری را تجربه کنید.
بی‌اختیاری مردان چگونه تشخیص داده می‌شود
تشخیص بی‌اختیاری ادرار نسبتاً ساده است، اما پی بردن به علت اصلی آن ممکن است زمان بیشتری ببرد. برای تشخیص، پزشک با ارزیابی سابقه پزشکی شما شروع می‌کند و در مراحل بعدی، ممکن است آزمایشاتی مورد نیاز باشد، از جمله:
معاینه فیزیکی: معاینه فیزیکی می‌تواند به پزشک شما در شناسایی مشکلات کمک کند.
معاینه دیجیتال رکتوم: این معاینه به پزشک کمک می‌کند تا انسداد را در رکتوم شما پیدا کند و همچنین بزرگی پروستات را تشخیص دهد.
آزمایشات تشخیصی: پزشک ممکن است از ادرار و خون شما نمونه برداری کند تا هر گونه بیماری زمینه‌ای را آزمایش کند.
گزینه‌های درمان بی‌اختیاری مردان
درمان بی‌اختیاری به علت ِاین مشکل بستگی دارد و برنامه درمانی احتمالاً علاوه بر دارو شامل یک یا چند تغییر سبک زندگی می‌شود. در بعضی موارد، ممکن است به روش‌های پیشرفته‌تر یا جراحی نیاز باشد.
تغییر سبک زندگی
مدیریت مایعات: زمان‌بندی مصرف غذا و نوشیدنی در کنار فعالیت‌هایتان ممکن است به شما کمک کند میل خود را برای رفتن به توالت بهتر کنترل کنید. به جای نوشیدن مقادیر زیاد آب یا نوشیدنی‌های دیگر به طور همزمان، مقدار کمتری را در فواصل منظم در طول روز بنوشید.
آموزش مثانه: آموزش مثانه مستلزم آن است که هر بار میل شدید ِرفتن به توالت را به تعویق بیندازید. با اینکار مثانه و مجاری ادراری شما باید قوی‌تر شوند.
برنامه ریزی توالت رفتن، ممکن است به شما کمک کند تا از بی‌اختیاری فوری جلوگیری کنید. وقتی هم که به توالت می‌روید، دو بار ادرار کنید، یعنی چند دقیقه بعد از تخلیه مثانه صبرکنید و دوباره سعی به دفع ادرار کنید.
تمرینات تقویت عضلات کف لگن (کگل): تمرینات کگل می‌توانند به شما در بازسازی قدرت و سفت کردن عضلات لگن و دستگاه ادراری کمک کنند.
سایر تغییرات سبک زندگی شامل موارد زیر است:
- فعالیت بدنی بیشتری داشته باشید. این کار می‌تواند به کاهش وزن، جلوگیری از یبوست و کاهش فشار روی مثانه کمک کند.
- مصرف الکل و کافئین را کاهش دهید. این مواد می‌توانند مثانه شما را تحریک کنند.
- سیگار نکشید.
دارو درمانی
چندین نوع دارو برای درمان بی‌اختیاری استفاده می‌شود:
- آنتی کولینرژیک‌ها، مثل اکسی بوتینین (دیتروپان)، می‌توانند عضلات مثانهٔ بیش فعال را آرام و بی اختیاری را درمان کنند.
- آلفا بلوکرها مثل تامسولوسین (Flomax) برای مردانی که بزرگ‌شدگی پروستات دارند تجویز می‌شود که به مردان مبتلا به بی‌اختیاری اضطراری یا سرریز کمک می‌کند تا مثانه خود را به طور کامل تخلیه کنند.
- میربتریک (میرابگرون) می‌تواند با شل کردن عضلات مثانه، به افزایش مقدار ادراری که مثانه شما می‌تواند نگه دارد کمک کند. همچنین می تواند به شما کمک کند هر بار که ادرار می‌کنید مثانه خود را به طور کامل تخلیه کنید.
- سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) را می‌شود به مثانه تزریق کرد تا به راحتی عضلات مثانه کمک کند.
درمان به کمک حجم دهنده‌ها
در طی این روش، بوتاکس به بافت‌های اطراف مجرای ادرار شما تزریق می‌شود. این ماده به مجرای ادرار فشار می‌آورد و به بسته شدن آن در زمانی که ادرار نمی‌کنید، کمک می‌کند.
عمل جراحي
جراحی اغلب آخرین راه حل است و عمدتاً در مردان دو عمل جراحی استفاده می‌شود:
بالون اسفنکتر مصنوعی ادرار (AUS)
این بالون در اطراف گردن مثانه قرار می‌گیرد و به بسته ماندن اسفنکتر تا زمان ادرار کردن کمک می‌کند. وقتی که آمادهء ادرار کردن می‌شوید، دریچه‌ای که زیر پوست شما قرار می‌گیرد بادکنک را خالی و ادرار را آزاد می‌کند و بالون دوباره پر می‌شود.
روش اسلینگ
پزشک از بافت یا از مواد مصنوعی برای ایجاد یک کیسه حمایتی در اطراف گردن مثانه استفاده می‌کند. به این ترتیب مجرای ادرار موقع سرفه، عطسه، دویدن یا خنده بسته می‌ماند. بعد از جراحی، اکثر مردان در بیمارستان بهبود می‌یابند که ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. خیلی از آنها می‌توانند در همان روزی که عمل شده‌اند بیمارستان را ترک کنند.
شما باید دستورالعمل‌های پزشک خود را برای بهبودی دنبال کنید و تا زمانی که پزشک شما رفع خطر را تایید نکرده، به فعالیت عادی خود بازنگردید. بدن شما برای بهبودی بعد از جراحی به زمان نیاز دارد که طی آن، به نتایج جراحی عادت می‌کنید.
دستگاه‌های بی‌اختیاری مردانه
قبل از اقدام برای جراحی تهاجمی، پزشک ممکن است وسایلی را پیشنهاد کند که می‌تواند علائم‌تان را کاهش دهد و احتمالاً شما را از جراحی بی‌نیاز کند، از جمله:
سوند: به شما کمک می‌کند تا مثانه خود را به طور کامل تخلیه کنید. این لوله نازک و انعطاف‌پذیر از طریق مجرای ادرارتان وارد مثانه می‌شود. ادرار تخلیه و سوند از بدن‌تان خارج می‌شود. یک سوند فولی در جای خود باقی می‌ماند، اما می‌تواند باعث عفونت دستگاه ادراری شود.
سیستم‌های جمع آوری ادرار: یک سوند کاندوم روی آلت تناسلی قرار می‌گیرد و ادرار نشتی را جمع آوری می‌کند که فقط برای مدت کوتاهی قابل استفاده است. استفاده طولانی مدت آن خطر عفونت‌های دستگاه ادراری و تحریک پوست را افزایش می‌دهد.
محافظ زیر لباسی: پدهای جاذب مخصوصی برای جذب ادرار طراحی شده که به لباس زیر می‌چسبند. این محصول نشتی را متوقف نمی‌کند، اما می‌تواند به جلوگیری از هرگونه لکه یا خیسی کمک کند.
زندگی همراه با بی‌اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی شما اختلال ایجاد کند. اما درمان بیماری زمینه‌ای این علائم را کاهش می‌دهد. با این حال، ممکن است در مورد جنبه‌های خاصی از زندگی خود نگرانی داشته باشید.
نگرانی‌های مربوط به سبک زندگی همراه با بی‌اختیاری عبارتند از:
فعالیت بدنی: ورزش، باغبانی و پیاده‌روی همگی فعالیت‌های فیزیکی مفیدی هستند، که در صورت ابتلا به بی‌اختیاری ممکن است دلهره‌آور به نظر برسند. با پزشک خود همکاری کنید تا با اطمینان خاطر در ادامه فعالیت‌های مورد علاقه خود احساس راحتی نمایید.
فعالیت جنسی: بعضی از مردان و زنان مبتلا به بی‌اختیاری از آمیزش جنسی اجتناب می‌کنند. در حالیکه با وجود این مشکل، باز هم می‌توانید رابطه جنسی داشته باشید، اما ممکن است لازم باشد قبل از آن چند قدم بردارید، مثلا:
۱. چند ساعت قبل از رابطه جنسی از نوشیدن کافئین یا الکل خودداری کنید.
۲. یک ساعت قبل از رابطه جنسی از مصرف تمام مایعات خودداری کنید.
۳. بلافاصله قبل از رابطه جنسی مثانه خود را خالی کنید.
۴. اگر نگران نشتی هستید، یک حوله بین خود و همسرتان و تخت قرار دهید.
با شریک زندگی خود رو‌راست باشید. گفتگو با او در مورد نگرانی‌های‌تان، می‌تواند به کاهش هر گونه اضطرابی که ممکن است احساس کنید کمک کند.
مهم است که با پزشک خود در مورد علائمی که تجربه می‌کنید و زمان شروع آنها صحبت کنید. مشکلات کنترل مثانه بسیار قابل درمان هستند. شما در کنار پزشک‌تان، می‌توانید یک برنامه درمانی ایجاد کنید که به شما کمک کند کنترل مثانه خود را دوباره به دست آورید و کیفیت زندگی خود را حفظ کنید.
آیا می‌شود از بی‌اختیاری در مردان جلوگیری کرد؟
بی‌اختیاری ادرار ممکن است قابل پیشگیری نباشد چون عوامل خطری مثل سن و شرایط عصبی، کاملاً خارج از کنترل شما هستند. با این حال، عوامل سبک زندگی قابل کنترل هستند و کاهش ریسک‌هایی در سبک زندگی که در بی‌اختیاری نقش دارند ممکن است به شما در پیشگیری از این بیماری کمک کند.