عفونت مجاری ادرار (UTI) می‌تواند شامل بروز عفونت در هر قسمتی از سیستم ادراری شما، مثل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادراری باشد. بیشتر عفونت‌ها، دستگاه ادراری تحتانی یعنی مثانه و مجرای ادراری را درگیر می‌کنند.
زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به عفونت ادراری هستند. عفونت در ناحیه مثانه می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد. با این حال، اگر عفونت ادراری به کلیه‌های شما سرایت کند، ممکن است عواقب جدی برایتان رخ بدهد. پزشکان معمولاً عفونتهای مجاری ادراری را با آنتی‌بیوتیک درمان می‌کنند. اما می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به عفونت ادراری در همان قدم اول اقدام کنید.
علائم عفونت مجاری ادرار
عفونتهای دستگاه ادراری همیشه علائم و نشانه‌هایی ایجاد نمی‌کنند، اما در صورت بروز آنها، ممکن است با موارد زیر روبرو شوید:
- تمایل شدید و مداوم به ادرار کردن
- احساس سوزش یا درد در موقع ادرار کردن
- دفع مکرر و مقدار ادرار کم
- ادراری که کدر به نظر می‌رسد
- ادراری که قرمز، صورتی روشن یا قهوه‌ای به نظر می‌رسد و نشانه وجود خون است.
- ادرار با بوی تند
- درد لگن، در زنان به ویژه در مرکز لگن و اطراف ناحیه استخوان شرمگاهی
UTIها ممکن است نادیده و یا با سایر شرایط در افراد مسن اشتباه گرفته شوند.
انواع عفونت مجاری ادرار
بسته به اینکه کدام قسمت از دستگاه ادراری شما آلوده شده باشد، هر نوع عفونت ادراری ممکن است علائم و نشانه‌های خاصی را ایجاد کند:
| بخش آلوده مجاری ادراری | علائم و نشانه‌ها |
| کلیه ها (پیلونفریت حاد) | کمردرد یا درد پهلو (پهلو)
تب شدید لرزش و لرز حالت تهوع استفراغ |
| مثانه (التهاب مثانه) | فشار لگن
ناراحتی در قسمت تحتانی شکم ادرار مکرر و دردناک وجود خون در ادرار |
| پیشابراه (مجرای ادراری) | سوزش با ادرار
تخلیه |
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن علائم و نشانه‌های عفونت ادراری با پزشک خود تماس بگیرید.
علل عفونت مجاری ادرار
عفونتهای دستگاه ادراری معمولاً زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق پیشابراه وارد مجاری ادراری شده و شروع به تکثیر در مثانه می‌کنند. اگرچه سیستم ادراری برای جلوگیری از چنین مهاجمان میکروسکوپی طراحی شده، اما گاهی این دفاع‌ها شکست می‌خورند. وقتی این اتفاق بیفتد، باکتری‌ها ممکن است همانجا باقی مانده و به یک عفونت کامل در مجاری ادراری تبدیل شوند.
شایع‌ترین عفونتهای ادراری که عمدتا در زنان رخ می‌دهد و بر مثانه و مجرای ادراری آنها تأثیر می‌گذارد:
- عفونت مثانه (سیستیت): این نوع عفونت ادراری معمولاً توسط اشرشیاکلی یا ای‌کُلی (E. coli) ایجاد می‌شود که نوعی باکتری است که معمولاً در دستگاه گوارش (GI) پیدا می‌شود. با این حال، گاهی اوقات باکتری‌های دیگر هم مسئول این عفونت هستند.
رابطه جنسی هم ممکن است منجر به التهاب مثانه شود، اما برای ایجاد آن نیازی به فعالیت جنسی ِبالا نیست. همه زنان به دلیل آناتومی خود در معرض خطر سیستیت هستند: به ویژه، بخاطر فاصله کوتاه بین مجرای ادرار تا مقعد و دهانه مجرای ادراری تا مثانه.
- عفونت مجرای ادراری (اورتریت): این نوع UTI می‌تواند زمانی رخ دهد که باکتری‌های GI از ناحیه مقعد به مجرای ادرار منتقل شوند. همچنین به دلیل نزدیک بودن مجرای ادراری زن به واژن، عفونتهای مقاربتی مثل تبخال ناحیه تناسلی، سوزاک، کلامیدیا و مایکوپلاسما می‌توانند باعث ایجاد اورتریت شوند.
عوامل ایجاد عفونت مجاری ادرار
عفونتهای دستگاه ادراری در زنان شایع است و خیلی از آنها در طول زندگی خود بیش از یک عفونت را تجربه می‌کنند. عوامل خطرآفرین ِزنان برای عفونتهای ادراری عبارتند از:
- آناتومی زنانه: نسبت به مردان، مجرای ادرار زنان کوتاه‌تر است که همین مساله، راه رسیدن ِباکتری‌ها به مثانه را کوتاه می‌کند.
- فعالیت جنسی: زنانی که از نظر جنسی فعال‌‌اند، نسبت به زنانی که فعالیت کمتری دارند بیشتر UTI دارند. داشتن شریک جنسی جدید هم خطر این بیماری را افزایش می‌دهد.
- انواع خاص روش‌های پیشگیری از بارداری: زنانی که برای جلوگیری از بارداری از دیافراگم و یا از عوامل اسپرم‌کُش استفاده می‌کنند ممکن است در معرض خطر بیشتری باشند.
- یائسگی: بعد از یائسگی، کاهش استروژن در گردش خون باعث تغییراتی در مجاری ادراری می‌شود که بدن را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کند.
سایر عوامل خطرزای عفونت ادراری عبارتند از:
- ناهنجاری‌های دستگاه ادراری: نوزادان متولد شده با ناهنجاری‌های دستگاه ادراری که ادرارشان به طور طبیعی از بدن خارج نمی‌شود یا مجددا ادرارشان به مجرای ادراری برمی‌گردد، در معرض خطر عفونت ادراری هستند.
- انسداد در دستگاه ادراری: سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات می‌تواند ادرار را در مثانه گیر بیاندازد و خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش دهد.
- سیستم ایمنی سرکوب شده: دیابت و سایر بیماری‌هایی که سیستم ایمنی و دفاع بدن در برابر میکروب ها را مختل می‌کنند، خطر ابتلا به انواع UTI را افزایش می‌دهند.
- استفاده از سوند: افرادی که به دلیل مشکلاتی از سوند (کاتتر) برای ادرار کردن استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری هستند. این ممکن است شامل افرادی باشد که در بیمارستان بستری هستند، افرادی که مشکلات عصبی دارند و کنترل ادرار کردن‌شان با مشکل همراه است و افراد فلج.
- یک روش ادراری جدید: جراحی مجاری ادرار یا معاینه دستگاه ادراری که با ابزار پزشکی انجام می‌گیرد، می تواند خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش بدهد.
عوارض عفونت مجاری ادرار
در صورت درمان سریع و مناسب، عفونتهای دستگاه ادراری تحتانی بندرت منجر به عوارض می‌شوند. اما بدون درمان، عفونت ادراری می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. عوارض UTI ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عفونتهای مکرر، به ویژه در زنانی که دو یا چند UTI را در یک دوره شش یا چهار ماهه یا بیشتر در طول یک سال تجربه می‌کنند.
- آسیب دائمی کلیه در اثر عفونت حاد یا مزمن کلیه (پیلونفریت) به دلیل عفونت مجاری ادراری ِدرمان نشده.
- افزایش خطرات زایمان شامل تولد نوزادان کم وزن یا نارس در زنان باردار.
- تنگی مجرای ادراری (تنگی) در مردان ناشی از اورتریت مکرر، که قبلاً التهاب مجاری ادرار (اورتریت گونوکوکی) داشته‌اند.
- سپسیس، که یک عارضه عفونی و تهدید‌کننده زندگی است، به ویژه اگر عفونت از راه مجاری ادراری به کلیه‌ها برسد.
پیشگیری از عفونت مجاری ادرار
برای کاهش خطر ابتلا به عفونت ادراری می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مایعات زیاد، به ویژه آب بنوشید. نوشیدن آب به رقیق شدن ادرار کمک می‌کند و باعث می‌شود که بیشتر ادرار کنید؛ این امر باعث می‌شود باکتری‌ها قبل از شروع عفونت، از مجاری ادراری شما خارج شوند.
- آب ذغال اخته بنوشید. اگرچه مطالعات قطعی نیست که بتواند از UTIها جلوگیری کند، اما به احتمال زیاد مضر نیست.
- خود را از جلو به عقب تمیز کنید. انجام این کار پس از ادرار و بعد از دفع مدفوع به جلوگیری از گسترش باکتری‌های ناحیه مقعد به واژن و مجرای ادرار کمک می‌کند.
- مثانه خود را بلافاصله بعد از مقاربت خالی کنید. همچنین، یک لیوان کامل آب بنوشید تا به از بین بردن باکتری‌ها کمک کند.
- از محصولات زنانه که ممکن است باعث تحریک شوند، اجتناب کنید. استفاده از اسپری‌های خوشبو کننده یا سایر محصولات زنانه مثل پودر، در ناحیه تناسلی، می‌تواند مجرای ادرار را تحریک کند.
- روش پیشگیری از بارداری خود را تغییر دهید. دیافراگم‌ها یا کاندومهای زبر یا اسپرم‌کُش، همه می‌توانند به رشد باکتری کمک کنند.
تشخیص عفونت مجاری ادرار
آزمایشات و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص عفونت ادراری عبارتند از:
- آنالیز نمونه ادرار: پزشک شما ممکن است از نمونه ادرارتان برای بررسی گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و یا باکتری‌ها استفاده کند. برای جلوگیری از آلودگی ِاحتمالی ِناشی از نمونه‌برداری، ممکن است به شما دستور داده شود که ابتدا ناحیه تناسلی خود را با یک پد ضد عفونی‌کننده پاک کرده و بعد نمونه ادرار را بگیرید.
- رشد باکتری‌های مجاری ادراری در آزمایشگاه گاهی اوقات به وسیله تجزیه و تحلیل ادرار به روش کشت ادرار دنبال می‌شود. این آزمایش به پزشک شما می‌گوید که چه باکتری‌هایی باعث عفونت شما شده و کدام داروها بیشتر موثر خواهند بود.
- تصویربرداری از مجاری ادرار: اگر دچار عفونتهای مکرر هستید و پزشک شما تصور می کند ممکن است ناشی از وجود ناهنجاری در دستگاه ادراری‌تان باشد، ممکن است سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن (CT) یا ام‌آر‌آی (MRI) انجام دهید. پزشک شما همچنین ممکن است از رنگ‌های کنتراست برای مشخص شدن ساختارهای دستگاه ادراری در تصویر استفاده کند.
- استفاده از روش سیستوسکوپ برای دیدن داخل مثانه: اگر UTIهای مکرر دارید، پزشک شما ممکن است سیستوسکوپی انجام دهد و با استفاده از یک لوله بلند و نازک بهمراه یک لنز (سیستوسکوپ) داخل مجرای ادرار و مثانه را مشاهده کند. سیستوسکوپ در مجرای ادرار وارد شده و به مثانه منتقل می‌شود.
درمان عفونت مجاری ادرار
آنتی بیوتیک‌ها معمولاً اولین قدم درمان عفونتهای ادراری هستند. اینکه کدام داروها تجویز می‌شوند و برای چه مدت، بستگی به وضعیت سلامتی شما و نوع باکتری‌های موجود در ادرارتان دارد.
عفونت ساده مجاری ادرار
داروهایی که معمولاً برای UTIهای ساده توصیه می‌شوند عبارتند از:
تری متوپریم/سولفامتوکسازول (باکتریم ، سپترا و …)، فسفومایسین (مونورول)، نیتروفورانتوئین (ماکرودانتین، ماکروبید)، سفالکسین (کفلکس)، سفتریاکسون
گروه داروهای آنتی بیوتیک معروف به فلوروکینولون‌ها مثل سیپروفلوکساسین (سیپرو)، لووفلوکساسین و سایر داروها، معمولاً برای عفونتهای سادهء مجاری ادراری توصیه نمی‌شوند چون خطرات این داروها به طور کلی از مزایای درمان عفونت مجاری ادراری بیشتر است. در بعضی موارد، مثل عفونت پیچیده مجاری ادراری یا عفونت کلیه، در صورتی که گزینه‌های درمانی دیگری وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک داروهای فلوروکینولون را تجویز کند.
اغلب علائم UTI ظرف چند روز بعد از شروع درمان برطرف می‌شود. اما ممکن است لازم باشد آنتی بیوتیک‌ها را به مدت یک هفته یا بیشتر ادامه بدهید. کل دوره آنتی بیوتیک‌ها باید طبق تجویز مصرف شود.
برای عفونت مجاری ادراری بدون عارضه که زمانی اتفاق می‌افتد که شما سالم هستید، پزشک ممکن است یک دوره درمان کوتاه‌تر را توصیه کند، مثل مصرف آنتی بیوتیک به مدت یک تا سه روز. اما اینکه آیا این دوره کوتاه درمان برای درمان عفونت شما کافی است یا نه، بستگی به علائم خاص و سابقه پزشکی شما دارد.
پزشک شما همچنین ممکن است داروی ضد درد (مسکن) تجویز کند که مثانه و مجرای ادرارتان را بی‌حس می‌کند تا سوزش هنگام ادرار را تسکین دهد، اما درد معمولاً بعد از شروع مصرف آنتی بیوتیک تسکین می‌یابد.
عود مکرر عفونت مجاری ادرار
اگر UTIs تکرارشونده دارید، پزشک ممکن است توصیه‌های درمانی خاصی را ارائه دهد، مثل:
- مصرف آنتی بیوتیک با دوز پایین، ابتدا به مدت شش ماه، اما گاهی بیشتر
- در صورت مشورت با پزشک، تشخیص و درمان خود را انجام دهید
- اگر عفونت شما مربوط به فعالیت جنسی است، یک دوز آنتی بیوتیک بعد از رابطه جنسی
- استروژن درمانی واژینال در صورت یائسگی
عفونت شدید مجاری ادراری
برای عفونت شدید، ممکن است نیاز به درمان با آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی در بیمارستان داشته باشید.
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی
عفونتهای دستگاه ادراری می‌تواند دردناک باشد، اما می‌توانید تا زمانی که آنتی بیوتیک‌ها عفونت را از بین نبرده‌اند، با رعایت نکات زیر، ناراحتی خود را کاهش دهید:
- نوشیدن فراوان آب: آب به رقیق شدن ادرار و دفع باکتری‌ها کمک می‌کند.
- اجتناب از نوشیدن مایعات محرک مثانه: تا زمانی که عفونت برطرف نشود از مصرف قهوه، الکل و نوشابه‌های حاوی آب مرکبات یا کافئین خودداری کنید. آنها می‌توانند مثانه شما را تحریک کرده و نیاز مکرر یا فوری شما به ادرار را تشدید کنند.
- استفاده از یک پد گرمکن: برای کاهش فشار یا ناراحتی مثانه، شکم خود را با یک پد گرم اما نه داغ بپوشانید.
درمان جایگزین
خیلی از مردم برای جلوگیری از عفونت ادراری آب ذغال‌اخته می‌نوشند. بعضی نشانه‌ها وجود دارد که محصولات ذغال‌اخته به شکل آب میوه یا قرص، ممکن است دارای خواص ضد عفونی باشند. محققان همچنان به بررسی توانایی آب ذغال‌اخته برای جلوگیری از عفونتهای مجاری ادراری مشغول‌اند، اما تاکنون نتایج قطعی نبوده است.
اگر از نوشیدن آب ذغال‌اخته لذت می‌برید و احساس می‌کنید به پیشگیری از عفونتهای ادراری کمک می‌کند، با اینکه خوردنش ضرر چندانی ندارد، اما مراقب میزان کالری آن باشید. برای اکثر مردم، نوشیدن آب ذغال‌اخته بی‌خطر است، اما بعضی از افراد با مصرف آن، دچار ناراحتی معده یا اسهال می‌شوند.
با این حال، اگر از داروهای رقیق کننده خون مثل وارفارین استفاده می‌کنید، آب ذغال‌اخته ننوشید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک خود
پزشک خانواده، پرستار یا سایر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی شما می‌توانند اکثر عفونتهای دستگاه ادراری را درمان کنند. در صورت عود مکرر یا عفونت مزمن کلیه، ممکن است برای ارزیابی به پزشک متخصص در اختلالات ادراری (اورولوژیست) یا اختلالات کلیه (نفرولوژیست) ارجاع داده شوید.
برای آماده شدن برای قرار ملاقات خود باید:
- در مورد کارهایی که باید قبل از ملاقات انجام دهید، مثل تهیه نمونه ادرار، بپرسید.
- به علائم خود توجه کنید، حتی اگر مطمئن نیستید که به عفونت ادراری مربوط باشند.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا دیگر مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید تهیه کنید.
- سوالات مورد نظر خود را یادداشت کنید.
برای عفونت مجاری ادرار، سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- محتمل‌ترین دلیل علائم و نشانه‌های من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری وجود دارد؟
- آیا برای تشخیص و تأیید عفونت به آزمایش نیاز دارم؟
- به نظر شما چه عواملی ممکن است در UTI من موثر باشد؟
- شما چه رویکرد درمانی را توصیه می‌کنید؟
- اگر اولین درمان جواب نداد، بعد از آن چه چیزی را توصیه می‌کنید؟
- آیا من در معرض عوارض ناشی از این بیماری هستم؟
- خطر تکرار این مشکل چقدر است؟
- چه اقداماتی را می‌شود برای کاهش خطر عود بیماری انجام داد؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
از پرسیدن دیگر سوالات در هنگام ملاقات خود دریغ نکنید.
از پزشک خود چه انتظاری داشته باشید
پزشک شما به احتمال زیاد چندین سوال از شما می‌پرسد، از جمله:
- اولین بار چه زمانی متوجه علائم خود شدید؟
- آیا در گذشته برای عفونت مثانه یا کلیه تحت درمان قرار گرفته‌اید؟
- ناراحتی شما چقدر شدید است؟
- چند وقت یکبار ادرار می‌کنید؟
- آیا علائم شما با دفع ادرار برطرف می‌شود؟
- آیا کمردرد دارید؟
- آیا تب کرده‌اید؟
- آیا متوجه ترشحات واژن یا خون در ادرار خود شده‌اید؟
- آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
- آیا از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنید؟ چه نوع؟
- آیا ممکن است باردار باشید؟
- آیا برای بیماری‌های دیگر تحت درمان هستید؟
- آیا تا به حال از سوند استفاده کرده‌اید؟
منبع: مایو کلینیک