سنگ کلیه‌ها، توده‌های جامدی و کریستالی‌اند که معمولا منشا آنها کلیه شماست . با این حال، آنها می‌توانند در هر جایی در طول دستگاه ادراری شما که از این قسمت ها تشکیل شده، ایجاد شوند: کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادرار
ایجاد سنگ کلیه که می‌تواند یک مسئله پزشکی دردناک باشد، با توجه به نوع سنگ، علل متفاوتی دارد. همه سنگ‌های کلیه از کریستال‌های یکسانی تشکیل نشده‌اند. انواع مختلف این سنگ‌ها عبارتند از:
سنگ کلیه کلسیم
سنگ‌های کلسیمی رایج‌ترین منبع ِسنگ‌های کلیه هستند که اغلب از جنس اگزالات کلسیم‌اند اما می‌توانند از کلسیم فسفات یا مالئات هم تشکیل شوند.
مصرف کمتر غذاهای غنی از اگزالات می‌تواند خطر ابتلا به این نوع سنگ را کاهش دهد. مواد غذایی با اگزالات ِفراوان، عبارتند از:
چیپس سیب زمینی، بادام زمینی، شکلات و اسفناج
با این حال، حتی با وجود اینکه بعضی از سنگ‌های کلیه از کلسیم ساخته شده‌اند، دریافت کلسیم کافی در رژیم غذایی می‌تواند از تشکیل سنگ جلوگیری کند.
سنگ کلیه اسید اوریک
این نوع سنگ کلیه دومین نوع شایع ِسنگ‌هاست که می‌تواند در افراد مبتلا به نقرس، دیابت، چاقی و انواع دیگر سندرم متابولیک ایجاد شود.
این نوع سنگ زمانی تشکیل می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. رژیم غذایی ِغنی از پورین می‌تواند سطح اسیدی ادرار را افزایش دهد که یک ماده بی‌رنگ در پروتئین‌های حیوانی مثل ماهی، صدف و گوشت است.
سنگ کلیه استروویت
این نوع سنگ که عمدتاً در افراد مبتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) پیدا می‌شود، می‌تواند بزرگ باشد و باعث انسداد ادرار شود.
سنگ‌های استروویت در نتیجه عفونت کلیه ایجاد می‌شوند و با درمان عفونت، می‌شود از ایجاد سنگ‌های استروویت جلوگیری کرد.
سنگ کلیه سیستین
در سراسر جهان، حدودا هر ۱ نفر از بین ۷۰۰۰ نفر به سنگ کلیه سیستین مبتلا می‌شود. این نوع سنگ هم در مردان و هم در زنان مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوری رخ می‌دهد.
با این نوع سنگ، سیستین که اسیدی است که به طور طبیعی در بدن وجود دارد، از کلیه‌ها به ادرار نشت می‌کند.
علائم و نشانه‌های سنگ کلیه
سنگ کلیه می‌تواند باعث درد شدید شود اما علائم آن ممکن است تا زمانی که سنگ شروع به حرکت به سمت پایین حالب‌ها نکند، ظاهر نشوند. به این درد شدید قولنج کلیوی می‌گویند. ممکن است در یک طرف کمر یا شکم خود درد قابل توجه و شدیدی داشته باشید.
در مردان، درد ممکن است به ناحیه کشاله ران هم برسد. درد قولنج کلیوی می‌آید و می‌رود اما می‌تواند شدید باشد. افراد مبتلا به کولیک کلیوی معمولا بی‌قرار هستند.
سایر علائم سنگ کلیه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
وجود خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه ای)، استفراغ، حالت تهوع، ادرار بد رنگ یا بدبو، تب و لرز، نیاز مکرر به ادرار کردن و دفع حجم کم ِادرار
در مورد سنگ کلیه‌های کوچک، ممکن است موقع عبور سنگ از مجرای ادرار، هیچ درد یا علامتی را تجربه نکنید.
علل ایجاد سنگ کلیه
سنگ کلیه بیشتر در افراد بین ۲۰ تا ۵۰ سال ایجاد می‌شود.
عوامل مختلف می‌تواند خطر ابتلا به سنگ را افزایش بدهد، از جمله رابطه جنسی. بر اساس منبع معتبر مؤسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (NIDDK)، مردان بیشتر از زنان به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند. سابقه خانوادگی و وراثت هم می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش بدهد.
سایر عوامل خطرآفرین عبارتند از:
کم آبی بدن، چاقی، رژیم غذایی با مقادیر زیاد ِپروتئین، نمک، یا گلوکز، وضعیت هیپرپاراتیروئید، جراحی بای پس معده، بیماری‌های التهابی روده (که جذب کلسیم را افزایش می‌دهد) و مصرف داروهایی مثل دیورتیک‌های تریامترن، داروهای ضد تشنج و کلسیم‌دار
درمان سنگ‌های کلیه
درمان سنگ‌ها با توجه به نوع آنها انجام می‌شود. می‌شود ادرار را از صافی گذراند و سنگ‌ها را برای ارزیابی جمع آوری کرد.
نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز جریان ادرار را افزایش می‌دهد. افرادی که کم آب هستند یا تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشند.
بقیه گزینه‌های درمانی عبارتند از:
１. دارو
تسکین درد احتمالا به داروهای مخدر و وجود عفونت به درمان با آنتی بیوتیک نیاز دارد. سایر داروها عبارتند از:
- آلوپورینول (زیلوپریم) برای سنگ‌های اسید اوریک
- دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی
- بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدی شدن ادرار
- محلول‌های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی
- ایبوپروفن (Advil) برای تسکین درد
- استامینوفن (تیلنول) برای تسکین درد
- ناپروکسن سدیم (Aleve) برای تسکین درد
２. سنگ شکنی
برای شکستن سنگ‌های بزرگ، سنگ شکنی ِبرون بدنی با موج ضربه‌ای توسط امواج صوتی استفاده می‌کند تا بتوانند راحت‌تر از حالب‌ها به مثانه منتقل شوند.
این روش که ممکن است ناراحت کننده و نیازمند بیهوشی باشد، می‌تواند باعث کبودی در شکم و پشت و خونریزی در اطراف کلیه و اندام‌های مجاور شود.
３. جراحی تونل پوستی (نفرولیتوتومی)
پزشک جراح سنگ‌ها را از طریق یک برش کوچک در پشت شما خارج می‌کند. فرد زمانی به این روش نیاز دارد که:
- سنگ‌ها باعث انسداد و عفونت می‌شوند یا به کلیه‌ها آسیب می‌رسانند.
- سنگ بیش از حد بزرگ شده و دیگر نمی‌تواند عبور کند.
- درد قابل کنترل نیست.
４. اورتروسکوپی
هنگامی که سنگی در حالب یا مثانه گیر می‌کند، پزشک ممکن است از ابزاری به نام یورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده کند.
یک سیم کوچک با دوربینی متصل به آن، به مجرای ادرار وارد می‌شود و از آنجا به مثانه فرستاده می‌شود. بعد پزشک از یک قفس کوچک برای گیرانداختن سنگ و برداشتن آن استفاده می‌کند. سپس سنگ برای آنالیز به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
مدیریت درد سنگ کلیه
اگر دفع سنگ کلیه باعث درد و ناراحتی شود، پزشک ممکن است مصرف مسکن‌های بدون نسخه مثل استامینوفن یا ایبوپروفن را برای کمک به کاهش علائم توصیه کند. در صورت درد شدید، پزشک شما ممکن است یک داروی مخدر یا داروی ضد التهابی مثل کتورولاک (تورادول) را تجویز کند. سایر درمان‌های طبیعی هم ممکن است علائم را برای کوتاه‌مدت تسکین دهند، از جمله گرفتن دوش آب گرم یا استفاده از پد گرم‌کننده روی ناحیه آسیب‌دیده.
آزمایش و تشخیص سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه هم به ارزیابی کامل ِسابقه سلامت و معاینه فیزیکی نیاز دارد. سایر تست‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون برای تشخیص کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت‌ها
- نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود کریستال‌ها، باکتری‌ها، خون و گلبول‌های سفید
- معاینه سنگ‌های عبوری برای تعیین نوع آنها
آزمایش‌های زیر می‌توانند انسداد را رد کنند:
- اشعه ایکس شکمی، پیلوگرام داخل وریدی (IVP)، پیلوگرام رتروگراد، سونوگرافی کلیه، اسکن ام آر آی از شکم و کلیه‌ها و همینطور سی تی اسکن شکمی
- رنگ کنتراست مورد استفاده در سی تی اسکن و IVP می‌تواند بر عملکرد کلیه تأثیر بگذارد. با این حال، در افراد با عملکرد طبیعی کلیه، این موضوع نگران کننده نیست.
- بعضی از داروها وجود دارند که می‌توانند احتمال آسیب کلیه را در ارتباط با رنگ افزایش بدهند. مطمئن شوید که رادیولوژیست شما از داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع است.
دفع سنگ کلیه
دفع سنگ کلیه فرآیندی است که معمولاً در مراحل مختلف و طی چند هفته اتفاق می‌افتد. این مراحل عبارتند از:
- مرحله ۱: بعد از تشکیل سنگ کلیه، ممکن است دچار اسپاسم شوید، چون کلیه‌های شما سعی می‌کنند سنگ را بیرون برانند. این می‌تواند باعث درد شدید در پشت یا پهلو شود که ممکن است به صورت موجی بیاید و برود.
- مرحله ۲: در طی این مرحله، سنگ وارد حالب می‌شود که لوله‌ای است که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کند. این مرحله بسته به اندازه سنگ، می‌تواند باعث احساس درد و فشار شدید شود.
- مرحله ۳: وقتی که سنگ به مثانه رسید، بیشتر ِدرد فروکش می‌کند. با این حال، ممکن است فشار بیشتری را در مثانه احساس کنید و نیاز به تکرر ادرار داشته باشید. در بعضی موارد، سنگ ممکن است به طور موقت در دهانه مجرای ادرار گیر و جریان ادرار را مسدود کند.
- مرحله ۴: مرحله نهایی زمانی رخ می‌دهد که سنگ به مجرای ادرار برسد. در این مرحله باید به شدت به خود فشار بیاورید تا سنگ کلیه به همراه ادرار از دهانه مجرای ادرار عبور کند.
دفع سنگ کلیه چقدر طول می‌کشد؟
بسته به اندازه سنگ، مدت زمان دفع سنگ کلیه می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی اغلب بدون هیچ درمانی، سنگ‌های کوچک در عرض ۲-۱ هفته از مجاری ادرار عبور می‌کنند.
اما، سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است ۲ تا ۳ هفته طول بکشد تا از درون کلیه‌ها و مثانه حرکت کنند.
سنگ‌هایی که در عرض ۴ هفته خود به خود دفع نمی‌شوند معمولاً نیاز به درمان پزشکی دارند.
چگونه از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کنیم؟
هیدراتاسیون مناسب یک اقدام پیشگیرانه کلیدی است. نوشیدن مایعات کافی برای دفع حداقل ۲.۵ لیتر ادرار در روز توصیه می‌شود. افزایش مقدار ادراری که دفع می‌کنید به شستشوی کلیه‌ها کمک می‌کند.
به عنوان تنوع در مصرف مایعات، می‌توانید آب زنجبیل، لیموناد، آب‌لیمو و آب میوه را جایگزین آب ساده کنید. اگر سنگ‌ها مربوط به کمبود سیترات باشند، آبمیوه‌های سیتراته می توانند به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک کنند.
خوردن غذاهای غنی از اگزالات در حد اعتدال و کاهش مصرف نمک و پروتئین‌های حیوانی هم می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.
پزشک ممکن است داروهایی را برای کمک به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی و اسید اوریکی تجویز کند. اگر سنگ کلیه داشته‌اید یا در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه هستید، با پزشک خود صحبت کنید و بهترین روش‌های پیشگیری را در پیش بگیرید.
غذاهایی که باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند
علاوه بر نوشیدن آب بیشتر، ایجاد تغییرات در رژیم غذایی هم می‌تواند به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.
بعضی از مواد غذایی که ممکن است لازم باشد خوردن آنها را محدود و یا کلا قطع کنید، عبارتند از:
گوشت گاو، جوجه، گوشت خوک، گوشت‌های مربوط به اندام‌های گاو و گوسفند، ماهی، صدف، تخم مرغ، شیر، پنیر، ماست، گوشت‌های فرآوری شده، فست فود، غذاهای منجمد و تنقلات شور
پروتئین‌های حیوانی مثل گوشت، مرغ، غذاهای دریایی و محصولات لبنی می‌توانند سطح اسید اوریک را در ادرار شما افزایش بدهند و خطر ابتلا به سنگ کلیه را بالا ببرند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در بسیاری از موارد، سنگ‌های کوچک کلیه می‌توانند خود به خود دفع شوند و نیازی به درمان ندارند. اگر بتوانید درد خود را با داروهای بدون نسخه کنترل کنید و علائم عفونت یا علائم شدیدی مثل تهوع یا استفراغ ندارید، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید. با این حال، اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، باید فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید:
مشاهده خون در ادرار، تب و لرز، ادرار کدر یا بدبو، استفراغ، درد شدید در پشت یا پهلو، درد یا سوزش هنگام ادرار کردن و مشکل در ادرار کردن
اگر نمی‌توانید به پزشک خود مراجعه کنید، باید برای درمان به اورژانس بروید.
اگر سنگ کلیه مکرر دارید، باید با پزشک خود صحبت کنید، حتی اگر علائم شما بدون درمان برطرف می‌شود.
پزشک شما می‌تواند به ایجاد یک منبع معتبر گیاهی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه و محافظت در برابر عوارض طولانی مدت آن کمک کند.
نتیجه
اگرچه سنگ کلیه می‌تواند یک مسئله دردناک و خسته کننده برای مقابله با آن باشد، چندین گزینه درمانی مختلف وجود دارد. در واقع، داروها و روش‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به مدیریت علائم و افزایش دفع سنگ کلیه کمک کنند. علاوه بر این، هیدراته ماندن و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی هم می‌تواند از تشکیل سنگ کلیه در دراز مدت جلوگیری کند.