دیدن خون در ادرار می‌تواند نگران کننده باشد. در حالی که در بسیاری از موارد علت آن بی ضرر است، وجود خون در ادرار (هماچوری یا خون میکروسکوپی یا خون‌ادراری) می‌تواند نشان دهنده یک اختلال جدی باشد.
خونی که در ادرار مشاهده می‌کنید هماچوری نامیده می‌شود. این خون که فقط در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده است (هماچوری میکروسکوپی)، فقط در صورتی که ادرار شما را آزمایش کنند، دیده می‌شود. در هر صورت، روشن شدن علت خونریزی خیلی مهم است و کل درمان بستگی به این علت دارد.
علائم هماچوری یا خون‌ادراری
هماچوری به دلیل وجود گلبول‌های قرمز، باعث می‌شود ادرار صورتی، قرمز یا به رنگ نوشابه باشد. برای تولید ادرار قرمز خون کمی لازم است و خونریزی معمولاً دردناک نیست؛ اما عبور لخته خون از طریق ادرار ممکن است دردناک باشد.
ادرار خونی اغلب بدون علائم و نشانه‌های دیگر رخ می‌دهد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده خون در ادرار خود، برای ملاقات با پزشک اورولوژیست وقت بگیرید.
بعضی از داروها مثل ملین ایکس‌لاکس و بعضی غذاها از جمله چغندر، ریواس و انواع توت‌ها می‌توانند باعث قرمز شدن ادرار شما شوند. اگر تغییر رنگ ادرار ناشی از داروها، غذا یا ورزش باشد، می‌تواند ظرف چند روز از بین برود.
با اینکه ادرار خونی متفاوت به نظر می‌رسد، ممکن است نتوانید تفاوت آن را تشخیص بدهید. پس بهتر است هر زمان که ادرار قرمز رنگ می‌بینید به پزشک مراجعه کنید.
علل ابتلا به هماچوری
در هماچوری، کلیه‌ها یا سایر قسمت‌های مجاری ادراری، به سلول‌های خونی اجازه نشت به درون ادرار می‌دهند. مشکلات مختلفی می‌تواند باعث این نشت شود، از جمله:
- عفونت‌های دستگاه ادراری: زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از راه مجرای ادراری وارد بدن شما شده و در مثانه تکثیر می‌شوند. علائم این عفونت‌ها، می‌تواند شامل تمایل مداوم به ادرار، درد و سوزش در حین دفع ادرار و ادرار خیلی بد بو باشد. برای بعضی از افراد، به ویژه افراد مسن، تنها نشانه بیماری ممکن است وجود خون در ادرار باشد.
- عفونت‌های کلیه (پیلونفریت): این مشکل می‌تواند زمانی رخ دهد که باکتری‌ها از جریان خون و یا از راه حالب شما به کلیه(ها) منتقل بشوند. علائم و نشانه‌های آن اغلب شبیه عفونت‌های مثانه است؛ اگرچه عفونت کلیه بیشتر باعث تب و درد پهلو می‌شود.
- سنگ مثانه یا کلیه: مواد معدنی موجود در ادرار غلیظ گاهی کریستال‌هایی روی دیواره کلیه‌ها یا مثانه ایجاد می‌کند و با گذشت زمان، این بلورها می‌توانند به سنگ‌های کوچک و سخت تبدیل شوند.
این سنگها عموماً بدون درد هستند و بنابراین احتمالاً تا وقتی که باعث انسداد نشوند یا بدن‌تان شروع به دفع آنها نکند، متوجه وجودشان نمی‌شوید. در این مرحله معمولاً علائم اشتباه نمی‌شوند؛ چون به ویژه سنگ کلیه، می‌تواند باعث درد طاقت‌فرسایی شود. سنگ مثانه یا کلیه، هر دو، می‌توانند باعث خونریزی شدید و میکروسکوپی شوند. - پروستات بزرگ‌شده: غده پروستات که دقیقاً زیر مثانه قرار دارد و قسمت بالای مجرای ادرار را احاطه می‌کند، اغلب با نزدیک شدن مردان به میانسالی بزرگ می‌شود. سپس مجرای ادرار را فشرده و تا حدی جریان ادرار را مسدود می‌کند. علائم و نشانه‌های بزرگ شدن پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) شامل مشکل در دفع ادرار و یا نیاز فوری یا مداوم به دفع ادرار و یا وجود خون قابل مشاهده یا میکروسکوپی در ادرار است. عفونت پروستات و پروستاتیت می‌توانند علائم و نشانه‌های مشابهی را ایجاد کند.
- بیماری کلیوی: وجود خون میکروسکوپی در ادرار، یکی از علائم شایع گلومرولونفریت یا التهاب سیستم فیلتر کلیه است. گلومرولونفریت ممکن است بخشی از یک بیماری سیستمی مثل دیابت باشد و یا خود به خود ایجاد شود. عفونت‌های ویروسی یا استرپتوکوکی، بیماری‌های عروق خونی (واسکولیت) و مشکلات ایمنی مانند نفروپاتی IgA ، که مویرگ‌های کوچکی را که باعث فیلتر خون در کلیه‌ها هستند (گلومرول‌ها)، تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند باعث ایجاد گلومرولونفریت شود.
- سرطان: خونریزی ادراری قابل مشاهده ممکن است نشانه سرطان پیشرفته کلیه، مثانه یا پروستات باشد. متأسفانه، ممکن است در مراحل اولیه، زمانی که این سرطان‌ها بیشتر قابل درمان هستند، علائم یا نشانه‌هایی نداشته باشید.
- اختلالات ارثی: کم خونی داسی شکل، که یک نقص ارثی هموگلوبین در گلبول‌های قرمز است، باعث وجود خون در ادرار، هم از نوع هماچوری قابل مشاهده و هم نوع میکروسکوپی می‌شود. سندرم آلپورت هم که بر غشاهای فیلتر در گلومرول کلیه تأثیر می‌گذارد، می‌تواند باعث بروز این اختلال شود.
- آسیب کلیه: ضربه یا آسیب‌های دیگر به کلیه‌ها در اثر تصادف یا تصادم‌های ورزشی، می‌تواند باعث خونریزی قابل مشاهده در ادرار شما شود.
- داروها: داروی ضد سرطان سیکلوفسفامید و پنی‌سیلین می‌توانند باعث خونریزی ادراری شوند. گاهی اوقات در صورت مصرف داروهای ضد انعقاد خون مثل آسپرین و هپارین رقیق کننده خون و همچنین موقعی که دچار بیماری هستید که باعث خونریزی مثانه می‌شود، ممکن است خون قابل مشاهده ادراری رخ بدهد.
- ورزش سنگین: به ندرت اتفاق می‌افتد که ورزش شدید هم منجر به هماچوری شدید شود که علت آن ناشناخته است. این ممکن است با ضربه به مثانه، کم آبی بدن یا تجزیه گلبول‌های قرمز خون که با تمرینات هوازی مداوم رخ می‌دهد، مرتبط باشد. دونده‌ها اغلب تحت تاثیر قرار می‌گیرند، اگرچه هر فردی می‌تواند بعد از یک تمرین شدید دچار خونریزی ادراری قابل مشاهده شود. اگر بعد از ورزش در ادرارتان خون مشاهده کردید، تصور نکنید که ناشی از ورزش است و از مراجعه به پزشک خودداری کنید
عوامل خطرآفرین هماچوری
تقریباً همه، از جمله کودکان و نوجوانان، می‌توانند در ادرار خود گلبول قرمز داشته باشند. عواملی که این احتمال را بیشتر می‌کند عبارتند از:
- سن: خیلی از مردان بالای ۵۰ سال به دلیل بزرگ شدن غده پروستات گاهی دچار هماچوری می‌شوند.
- عفونت: التهاب کلیه بعد از عفونت ویروسی یا باکتریایی (گلومرولونفریت بعد از عفونت) یکی از علل اصلی مشاهده خون ادراری در کودکان است.
- سابقه خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی بیماری کلیوی یا سنگ کلیه دارید، ممکن است مستعد خونریزی ادراری باشید.
- داروهای خاص: آسپرین، مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی و آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل پنی‌سیلین، خطر خونریزی ادراری را افزایش می‌دهند.
- ورزش سنگین: دوندگان مسافت‌های طولانی، به خصوص مستعد خونریزی ادراری ناشی از ورزش هستند. در واقع، گاهی اوقات به این بیماری هماچوریِ جاگر یا دونده گفته می‌شود. اما هرکسی که به شدت تمرین می‌کند می‌تواند علائم آن را نشان بدهد.
تشخیص هماچوری
آزمایشات و تست‌های زیر نقش کلیدی در یافتن علت خون در ادرار شما ایفا می‌کنند:
- معاینه فیزیکی: که شامل بحث در مورد سابقه پزشکی شماست.
- آزمایشات ادرار: حتی اگر خونریزی شما از طریق آزمایش ادرار کشف شده باشد، به احتمال زیاد باید آزمایش دیگری انجام بدهید تا معلوم شود آیا ادرار شما هنوز حاوی گلبول‌های قرمز خون هست یا نه. آنالیز ادرار همچنین می‌تواند عفونت مجاری ادراری یا وجود مواد معدنی ایجاد کننده سنگ کلیه را بررسی کند.
- آزمایشات تصویربرداری: اغلب، برای تشخیص علت هماچوری، نیاز به آزمایش تصویربرداری است. ممکن است پزشک شما سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی و یا سونوگرافی کلیه و سونوگرافی مثانه را توصیه کند.
- سیستوسکوپی: پزشک شما یک لوله باریک مجهز به دوربین کوچک را به داخل مثانه‌تان هدایت می‌کند تا مثانه و مجرای ادرار را از نظر علائم بیماری بررسی کند.
گاهی اوقات، علت خونریزی ادراری مشخص نمی‌شود. در این صورت، پزشک ممکن است آزمایشات پیگیری منظمی را توصیه کند، به خصوص اگر عوامل خطرزای سرطان مثانه داشته باشید، مثل سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی یا سابقه پرتودرمانی.
درمان هماچوری
بسته به شرایطی که باعث هماچوری شما شده، درمان ممکن است شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن عفونت ادراری، تجویزداروهایی برای کوچک کردن پروستات بزرگ‌شده یا انجام درمان با امواج ضربه‌ای برای شکستن سنگ مثانه یا کلیه باشد. در بعضی موارد، هیچ درمانی لازم نیست.
حتماً بعد از درمان با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید دیگر خون در ادرار شما وجود ندارد.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
احتمالاً اولین مرحله قبل از درمان، مراجعه به پزشک خانواده یا ارائه دهنده مراقبت‌های اولیه است. آنها ممکن است شما را به پزشک متخصص در اختلالات مجاری ادراری (اورولوژیست) ارجاع بدهند.
بعضی از اطلاعات زیر به شما کمک می‌کند تا برای ملاقات با پزشک خود آماده شوید؛ مثلا لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم شما: از جمله علائمی که ممکن است بی‌ربط به نظر برسند.
- اطلاعات پزشکی کلیدی: از جمله شرایطی که بخاطرشان تحت درمان هستید و اینکه آیا بیماری‌های مثانه یا کلیه در خانواده شما وجود دارد یا نه.
- تمام داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌هایی که مصرف می کنید: و از جمله دوزهای آنها
- سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید.
در مورد هماچوری، بعضی از سوالاتی که باید مطرح شوند عبارتند از:
- علل احتمالی علائم من چیست؟
- به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- آیا احتمالاً وضعیت من موقتی است؟
- چه درمان‌هایی در دسترس است؟
- من مسائل بهداشتی دیگری هم دارم. چطور می‌توانم آنها را به بهترین شکل با هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشور یا منابع دیگری وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟ چه وبسایت‌هایی را توصیه می‌کنید؟
از پرسیدن سوالات دیگرتان دریغ نکنید.
چه انتظاری از پزشک خود داشته باشید
به احتمال زیاد پزشک‌تان هم از شما سوالاتی می‌پرسد، مثلا:
- آیا موقع ادرار کردن درد دارید؟
- آیا فقط گاهی اوقات خون در ادرار خود مشاهده می‌کنید یا همیشه؟
- چه مواقعی در ادرار خود خون می‌بینید: موقع شروع ادرار کردن، در انتهای جریان ادرار یا کل مدتی که ادرار می‌کنید؟
- آیا موقع دفع ادرار، لختهء خون هم می‌بینید؟ اندازه و شکل آنها چطور است؟
- آیا سیگار می‌کشید؟
- آیا در محل کارتان در معرض مواد شیمیایی هستید؟ چه نوع‌هایی؟
- آیا سابقه پرتودرمانی داشته‌اید؟
منبع: مایو کلینیک