واریکوسل (انگلیسی: Varicocele)، بزرگ شدن وریدهای داخل کیسه پوست شلی است که بیضه‌ها (اسکروتوم) را نگه می‌دارد. برای بهتر فهمیدن این بیماری، خوب است بدانید که شبیه به سیاهرگ واریسی است که ممکن است در پاهای خود مشاهده کنید.
واریکوسل یکی از علل شایع تولید کم اسپرم و کاهش کیفیت آن است که می‌تواند باعث شود بیضه‌ها به طور طبیعی رشد نکرده یا کوچک شوند و نهایتا به ناباروری ختم می‌شود. با این حال، همه واریکوسل‌ها بر تولید اسپرم تأثیر نمی‌گذارند و اکثرا در طول زمان ایجاد می‌شوند. خوشبختانه، این بیماری بیشتر مواقع به راحتی قابل تشخیص است و خیلی از آنها نیازی به درمان ندارند. اگر واریکوسل علائمی ایجاد کند، اغلب می‌شود آن را با جراحی ترمیم کرد.
علائم واریکوسل
واریکوسل اغلب هیچ علامت یا عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند و به ندرت ممکن است باعث درد شود. درد آن ممکن است:
- از ناراحتی شدید تا خفیف متفاوت باشد.
- با ایستادن یا فعالیت بدنی، به ویژه برای مدت طولانی، افزایش می‌یابد.
- در طول یک روز بدتر می‌شود.
- وقتی به پشت دراز می‌کشید احساس درد نمی‌کنید.
- در باروری اختلال ایجاد می‌کند.
با گذشت زمان، واریکوسل ممکن است بزرگ شده و قابل توجه‌تر شود. واریکوسل که به «یک کیسه پر از کرم» تشبیه شده، می‌تواند باعث تورم بیضه شود (تقریباً همیشه در سمت چپ).
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
از آنجایی که واریکوسل معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، اغلب نیازی به درمان ندارد و ممکن است در طی یک ارزیابی باروری یا یک معاینه فیزیکی معمولی کشف شود.
با این حال، اگر در کیسه بیضه خود درد یا تورم و یا توده ای را احساس کردید، متوجه شدید که بیضه‌های شما اندازه‌های متفاوتی دارند، یا در جوانی دچار واریکوسل شدید و یا مشکل باروری دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. بعضی از شرایط می‌توانند باعث ایجاد توده یا درد کیسه بیضه شوند که نیاز به درمان فوری دارند.
علل واریکوسل
بند یا طناب اسپرماتیک، خون مورد نیاز را به بیضه‌ها می‌برد و از آنها دور می‌کند. درست مشخص نیست که چه چیزی باعث واریکوسل می‌شود، با این حال خیلی از کارشناسان بر این باورند که واریکوسل زمانی شکل می‌گیرد که دریچه‌های داخل سیاهرگ‌های این بند مانع از جریان مناسب خون می‌شوند و تجمع خون باقیمانده در آنجا باعث گشاد شدن سیاهرگ‌ها و نهایتا آسیب بیضه و بدتر شدن باروری می‌شود.
واریکوسل اغلب در دوران بلوغ و معمولاً در سمت چپ کیسه بیضه ایجاد می‌شود که به احتمال زیاد به دلیل موقعیت ورید در بیضه چپ است.
عوامل خطرآفرین
به نظر نمی‌رسد که هیچ عامل خطر مهمی برای ایجاد واریکوسل وجود داشته باشد.
عوارض واریکوسل
این عوارض ممکن است به اشکال زیر ظاهر شوند:
- کوچک شدن بیضه آسیب دیده (آتروفی)
قسمت اعظم بیضه از لوله‌های تولید کننده اسپرم تشکیل شده و وقتی آسیبی مثل واریکوسل می‌بیند، کوچک و نرم می‌شود. مشخص نیست که چه چیزی باعث کوچک شدن بیضه می‌شود، اما دریچه‌های ناقص اجازه می‌دهند خون در سیاهرگ‌ها جمع شود، که می‌تواند منجر به افزایش فشار در آنها و قرار گرفتن در معرض سموم خون شود و همین باعث آسیب بیضه می‌شود.
- ناباروری
واریکوسل ممکن است دمای موضعی داخل یا اطراف بیضه را خیلی بالا نگه دارد و بر شکل گیری، حرکت و عملکرد اسپرم‌ها تأثیر بگذارد.
تشخیص واریکوسل
پزشک اورولوژیست شما یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که می‌تواند توده غیر حساسی، شبیه یک کیسه کرم، را در بالای بیضه‌ها نشان دهد. اگر این توده به اندازه کافی بزرگ باشد، پزشک می‌تواند آن را بخوبی احساس کند.
اگر واریکوسل کوچک‌تری دارید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که بایستید، نفس عمیقی بکشید و آن را در سینه حبس کنید مثل زمانی که زور می‌زنید (مانور والسالوا). این به پزشک کمک می کند بزرگ شدن غیر طبیعی سیاهرگ‌ها را تشخیص دهد.
اگر معاینه فیزیکی بی‌نتیجه باشد، پزشک ممکن است سونوگرافی بیضه را تجویز کند که در آن برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخل بدن، از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود؛ این تصویربرداری برای اطمینان از این است که دلیل دیگری برای علائم شما وجود ندارد. در موارد خاص، ممکن است تصویربرداری بیشتر برای رد سایر علل واریکوسل مثل توموری که ورید اسپرمی را فشرده می‌کند هم، توصیه شود.
درمان واریکوسل
درمان واریکوسل ممکن است ضروری نباشد و اغلب مردان مبتلا به واریکوسل بدون هیچ درمانی می‌توانند صاحب فرزند شوند. با این حال، اگر واریکوسل شما باعث درد، آتروفی بیضه یا ناباروری شود و یا اگر به روش‌های کمک باروری فکر می‌کنید، ممکن است بخواهید تحت ترمیم واریکوسل قرار بگیرید.
هدف از جراحی، بستن ورید آسیب دیده برای هدایت جریان خون به وریدهای طبیعی است. در موارد ناباروری مردان، درمان واریکوسل ممکن است به بهبود یا درمان ناباروری و یا در صورت استفاده از تکنیک‌هایی مثل لقاح آزمایشگاهی (IVF) به بهبود کیفیت اسپرم ختم شود.
نشانه‌های واضح برای ترمیم واریکوسل در نوجوانی شامل آتروفی پیشرونده بیضه، درد و یا نتایج غیرطبیعی ِتجزیه و تحلیل مایع منی است. اگرچه درمان واریکوسل به طور کلی ویژگی‌های اسپرم را بهبود می‌بخشد، اما مشخص نیست که آیا واریکوسل درمان نشده منجر به بدتر شدن تدریجی کیفیت اسپرم در طول زمان می‌شود یا خیر.
ترمیم واریکوسل خطرات نسبتا کمی دارد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تجمع مایع در اطراف بیضه‌ها (هیدروسل)، عود واریکوسل،عفونت و آسیب به یک شریان
روش‌های ترمیمی عبارتند از:
۱. جراحی باز: این درمان معمولاً به صورت سرپایی، در حین بیهوشی عمومی و یا موضعی انجام می‌شود. معمولاً جراح شما از طریق کشاله ران به ورید نزدیک می‌شود (اینگوینال یا زیر ران) اما امکان ایجاد برش در شکم یا زیر کشاله ران هم وجود دارد.
امروزه پیشرفت در ترمیم واریکوسل منجر به کاهش عوارض بعد از جراحی شده است. یکی از این پیشرفت‌ها، استفاده از میکروسکوپ جراحی است که جراح را قادر می‌سازد تا ناحیه درمان را در حین جراحی بهتر ببیند. مورد دیگر استفاده از سونوگرافی داپلر است که به هدایت این روش کمک می‌کند.
ممکن است دو روز بعد از جراحی بتوانید به فعالیت‌های عادی و غیر سنگین، و تا زمانی که احساس ناراحتی نکنید ممکن است بعد از دو هفته به فعالیت‌های شدیدتر مثل ورزش برگردید.
درد ناشی از این جراحی عموماً خفیف است اما ممکن است چند روز یا چند هفته ادامه پیدا کند. ممکن است پزشک برای مدت محدودی بعد از جراحی، داروهای ضد درد تجویز و حتی به شما توصیه کند که مسکن‌های بدون نسخه مثل استامینوفن یا ایبوپروفن را برای تسکین ناراحتی خود مصرف کنید.
ممکن است پزشک به شما توصیه کند که برای مدتی رابطه جنسی نداشته باشید. اغلب، چندین ماه بعد از جراحی طول می‌کشد تا بهبود کیفیت اسپرم با تجزیه و تحلیل مایع منی مشاهده شود، چون تقریباً سه ماه طول می‌کشد تا اسپرم‌های جدید رشد کنند.
جراحی باز با استفاده از میکروسکوپ و رویکرد زیرینگوینال در مقایسه با سایر روش‌های جراحی بیشترین میزان موفقیت را دارد.
۲. جراحی لاپاروسکوپی: جراح شما یک برش کوچک در شکم‌تان ایجاد می‌کند و یک ابزار کوچک را از طریق برش برای دیدن و ترمیم واریکوسل عبور می‌دهد. این روش نیاز به بیهوشی عمومی دارد.
۳. آمبولیزاسیون از راه پوست: رادیولوژیست لوله‌ای را در رگ کشاله ران یا گردن شما وارد می‌کند که بشود ابزارها را از آن عبور داد. با مشاهده وریدهای بزرگ شده توسط یک مانیتور، پزشک با آزاد کردن یک ابزار خاص یا محلول، باعث ایجاد اسکار و انسدادی در وریدهای بیضه می‌شود و با قطع شدن جریان خون واریکوسل را ترمیم می کند. این روش نسبت به جراحی، رواج کمتری دارد.
بعد از آمبولیزاسیون، اغلب می‌توانید بعد از دو روز به سر کار برگردید و بعد از ۱۰-۷ روز ورزش را هم شروع کنید.
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی واریکوسل
اگر واریکوسل دارید که باعث ناراحتی جزئی شما می‌شود، اما بر باروری‌تان تأثیر نگذاشته، می‌توانید برای تسکین درد آن، موارد زیر را امتحان کنید:
- مسکن‌های بدون نسخه مثل استامینوفن یا ایبوپروفن مصرف کنید.
- برای کاهش فشار این بیماری، از کاپ حمایت‌کننده ورزشی استفاده کنید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
احتمالاً مراقبت‌های اولیه، با مراجعه به پزشک شروع می‌شود. با این حال، در بعضی موارد، وقتی برای تعیین وقت تماس می‌گیرید، ممکن است بلافاصله به یک متخصص اورولوژی ارجاع داده شوید.
در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید. آنچه باید انجام دهید:
- هر علائمی که دارید، از جمله علائمی که ممکن است نامرتبط به نظر برسد را یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله استرس‌های عمده یا تغییرات اخیر زندگی‌تان را فهرست کنید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکملهای مصرفی خودتان تهیه کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌تان را همراه داشته باشید چون بعدا می‌توانند در به خاطر آوردن اطلاعات به شما کمک کنند. سوالاتی را یادداشت کنید تا از پزشک خود بپرسید.
- تمام سوالات خود را یادداشت کنید تا از زمان خود با پزشک‌تان نهایت استفاده را ببرید. سوالات خود را از مهم ترین به کم اهمیت ترین فهرست کنید.
سوالات مطرح شده در مورد واریکوسل
- محتمل‌ترین دلیل علائم من چیست؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟
- آیا وضعیت من به احتمال زیاد موقتی است یا دائمی؟
- آیا این وضعیت بر باروری‌ام تأثیر می‌گذارد؟
- چه درمان‌هایی در دسترس هستند و شما کدام را پیشنهاد می‌کنید؟
- من شرایط پزشکی دیگری هم دارم. چگونه می‌توانم این شرایط را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیتی در فعالیت جنسی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم با خود به خانه ببرم؟ بازدید از چه وبسایت‌هایی را توصیه می‌کنید؟
علاوه بر این سوالات، از پرسیدن سوالات دیگری که در حین قرار ملاقات‌تان پیش می‌آید تردید نکنید.
از پزشک خود انتظار چه سوالاتی داشته باشید
پزشک شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما می پرسد، از جمله:
- چه زمانی شروع به تجربه علائم خود کردید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- به نظر می‌رسد چه چیزی علائم‌تان را بهبود می‌بخشد؟
- آیا چیزی هست که علائم‌تان را بدتر کند؟
کاری که در این بین می‌توانید انجام دهید یک مسکن بدون نسخه مصرف کنید و برای کاهش فشار از یک کاپ حمایت‌کننده ورزشی استفاده کنید.