افتادگی خلفی واژن یا رکتوسل (انگلیسی: Rectocele) زمانی اتفاق می‌افتد که دیواره نازک بافتی که راست روده را از واژن جدا می‌کند ضعیف می‌شود و به دیواره واژن اجازه می‌دهد برآمده شود. زایمان و سایر فرآیندهایی که بر بافت‌های لگن فشار وارد می‌کنند، می‌توانند منجر به افتادگی خلفی واژن شوند.
یک افتادگی کوچک ممکن است هیچ علامت یا علائمی ایجاد نکند. اما اگر افتادگی خلفی واژن بزرگ باشد، ممکن است در دهانه واژن برآمدگی قابل توجهی ایجاد کند. این برآمدگی ممکن است ناراحت کننده باشد و به ندرت دردناک است.
در صورت نیاز، اقدامات خودمراقبتی و سایر گزینه‌های غیرجراحی اغلب مؤثر هستند. افتادگی شدید خلفی واژن ممکن است نیاز به جراحی ترمیمی داشته باشد.
علائم رکتوسل
افتادگی ناچیز خلفی واژن (رکتوسل) ممکن است هیچ علامت یا علاماتی ایجاد نکند. در غیر این صورت، ممکن است متوجه شوید:
- برآمدگی نرمی از بافت در واژن که ممکن است از دهانه آن بیرون بزند
- مشکل در دفع مدفوع
- احساس فشار یا پری رکتوم
- احساس اینکه رکتوم بعد از اجابت مزاج کاملاً تخلیه نشده است
- نگرانی‌های جنسی، مثل احساس خجالت یا احساس شلی در بافت واژن
خیلی از زنان مبتلا به افتادگی واژن خلفی، افتادگی سایر اندام‌های لگنی مثل مثانه، رحم یا، در زنانی که برای برداشتن رحم (هیسترکتومی) جراحی شده‌اند، افتادگی بالای واژن را تجربه می‌کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
افتادگی واژن خلفی حتی در بین زنانی که بچه‌دار نشده‌اند شایع است. در واقع، شما حتی ممکن است خودتان هم ندانید که افتادگی واژن خلفی دارید.
اما گاهی اوقات افتادگی متوسط یا شدید واژن خلفی می‌تواند آزاردهنده یا ناراحت کننده باشد. در صورت مشاهده موارد زیر باید به پزشک خود مراجعه کنید:
- شما یک بافت برآمده آزاردهنده از دهانه واژن‌تان بیرون زده است.
- درمان یبوست‌تان به منظور لینت و راحتی اجابت مزاج (بین سه بار در روز تا سه بار در هفته)، موفقیت آمیز نیست.
علل رکتوسل
افتادگی خلفی واژن ناشی از فشار بر روی کف لگن است؛ علل افزایش فشار کف لگن عبارتند از:
- یبوست مزمن یا زور زدن همراه با اجابت مزاج
- سرفه مزمن یا برونشیت
- بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- اضافه وزن یا چاقی
بارداری، زایمان و رکتوسل
ماهیچه‌ها، رباطها و بافت همبندی که از واژن حمایت می‌کنند در طول بارداری و زایمان کشیده و ضعیف می‌شوند. هرچه تعداد حاملگی‌ها بیشتر باشد، شانس شما برای ابتلا به افتادگی خلفی واژن بیشتر می‌شود.
زنانی که فقط زایمان سزارین داشته‌اند، کمتر دچار افتادگی واژن خلفی می‌شوند، اما همچنان در معرض این بیماری‌اند.
عوامل خطرآفرین رکتوسل
عواملی که ممکن است خطر افتادگی واژن خلفی را افزایش دهند عبارتند از:
ژنتیک: بعضی از زنان با بافت‌های همبند ضعیف‌تری در ناحیه لگن متولد می‌شوند و به طور طبیعی احتمال ابتلا به افتادگی خلفی واژن در آنها بیشتر است.
زایمان: اگر چند فرزند به دنیا آورده‌اید، خطر ابتلا به افتادگی خلفی واژن در شما بیشتر است. همچنین اگر در طول زایمان در بافت بین دهانه واژن و مقعد (پارگی پرینه) یا برش‌هایی که دهانه واژن را بازتر می‌کنند (اپیزیوتومی) دچار پارگی شده‌اید، ممکن است در معرض خطر بیشتری باشید.
سالخوردگی: با افزایش سن، به طور طبیعی بافت عضلانی، خاصیت ارتجاعی و عملکرد عصبی را از دست می‌دهید که همین باعث کشیدگی یا ضعیف شدن عضلات می‌شود.
چاقی: وزن اضافی بدن بر بافت‌های کف لگن فشار وارد می‌کند.
جلوگیری از پیشرفت رکتوسل
برای کاهش خطر بدتر شدن افتادگی خلفی واژن ، سعی کنید:
- تمرینات کگل: این تمرینات را به طور منظم انجام دهید، چون می‌تواند عضلات کف لگن را تقویت کند (به خصوص بعد از بچه دار شدن).
- درمان و پیشگیری از یبوست: مایعات فراوان بنوشید و غذاهای پر فیبر مثل میوه‌ها، سبزیجات، لوبیاها و غلات کامل مصرف کنید.
- پرهیز از بلند کردن وسایل سنگین: در صورت اجبار، حداقل سعی کنید که به درستی اجسام سنگین را بلند کنید: به جای کمر یا پشت از پاهای خود استفاده کنید.
- کنترل سرفه‌ها: سرفه‌های مزمن یا برونشیت خود را درمان کنید و سیگار نکشید.
- از افزایش وزن خود پیشگیری کنید: با پزشک خود صحبت کنید تا به وزن ایده آل خود برسید و در صورت نیاز در مورد استراتژی‌های کاهش وزن مشاوره دریافت کنید.
تشخیص رکتوسل
تشخیص افتادگی خلفی واژن معمولاً در طول معاینه لگنی واژن و راست روده شما مشخص می‌شود.
در طول معاینه لگن، پزشک احتمالاً موارد زیر را از شما می‌خواهد:
- مثل زمان اجابت مزاج، پایین آوردن شکم باعث می‌شود پرولاپس خلفی واژن برآمده شود تا پزشک بتواند اندازه و محل آن را ارزیابی کند.
- مثل وقتی که می‌خواهید جلوی ادرارتان را بگیرید، سفت کردن ماهیچه‌های لگن به پزشک اجازه می‌دهد تا قدرت عضلات لگن شما را بررسی کند.
می‌توانید پرسشنامه‌ای را پر کنید که به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد برآمدگی تا چه حد به واژن شما کشیده شده و چقدر بر کیفیت زندگی شما تأثیر می‌گذارد. این اطلاعات به تصمیم‌گیری در مورد درمانتان کمک می کند.
به ندرت، پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری را توصیه کند:
- ام‌آر‌آی یا اشعه ایکس می‌تواند اندازه برآمدگی بافت را تعیین کند.
- دفکوگرافی می‌تواند تعیین کند که رکتوم شما تا چه مقدار تخلیه می‌شود.
درمان رکتوسل
درمان بستگی به شدت افتادگی واژن خلفی دارد. پزشک ممکن است شما را به موارد زیر توصیه کند:
- مشاهده: اگر افتادگی خلفی واژن شما علائم کمی داشته باشد یا اصلا بدون علامت باشد، اقدامات سادهء خودمراقبتی مثل انجام تمرینات کگل برای تقویت عضلات لگن، ممکن است باعث تسکینتان شود.
- پساری: پساری واژن یک حلقه پلاستیکی یا لاستیکی است که برای حمایت از بافت‌های برآمده، در واژن قرار می‌گیرد. پساری باید به طور مرتب برای تمیز کردن بیرون آورده شود.
عمل جراحی برای رکتوسل
در صورت تجربه موارد زیر، ممکن است جراحی ترمیمی مورد نیاز باشد:
- افتادگی خلفی واژن از واژن‌تان بیرون زده و خیلی آزاردهنده است.
- علاوه بر افتادگی آزاردهندهء خلفی واژن، در بقیه اندام‌های لگنی هم افتادگی دارید که می‌شود به طور همزمان جراحی ترمیمی را برای تمام آنها انجام داد.
جراحی معمولاً شامل برداشتن بافت اضافی و کشیده‌ای است که باعث برآمدگی واژن شده و برای حمایت از ساختارهای لگنی از بخیه استفاده می‌شود. ممکن است از یک تکه مِش (تکیه‌گاه) برای حمایت و تقویت بافت حمایتگر عضله استفاده شود.
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی رکتوسل
بسته به شدت افتادگی خلفی واژن، اقدامات خودمراقبتی ممکن است کمی تسکینتان دهد. مثلا می‌توانید:
- تمرینات کگل را برای تقویت عضلات لگن و حمایت از ضعف آنها انجام دهید.
- با خوردن غذاهای پر فیبر و نوشیدن مایعات زیاد از یبوست جلوگیری کنید.
- در حین دفع از زور زدن خودداری کنید.
- از بلند کردن وسایل سنگین بپرهیزید.
- سرفه‌های خود را کنترل کنید.
- اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید وزن خود را کاهش دهید.
تمرینات کگل برای بهبود رکتوسل
تمرینات کگل عضلات کف لگن شما را تقویت می‌کند. یک کف لگن قوی با حمایت بهتر ِاندام‌های لگن، از بدتر شدن پرولاپس جلوگیری می‌کند و علائم مرتبط با افتادگی خلفی واژن را تسکین می‌دهد.
برای انجام تمرینات کگل:
- ماهیچه‌های کف لگن خود را سفت کنید (انقباض) طوری که انگار می‌خواهید از خروج گاز روده‌تان جلوگیری کنید.
- این انقباض را ۵ ثانیه نگه دارید و بعد ۱۰ ثانیه استراحت کنید. اگر این مقدار برای‌تان سخت است، با نگه داشتن ۲ ثانیه و بعد ۵ ثانیه استراحت، شروع کنید.
- آنقدر کار کنید تا انقباضات را هر نوبت را به ۱۰ ثانیه برسانید.
- هر روز حداقل سه نوبت و هر نوبت این حرکات را ۱۰ بار تکرار کنید.
زمانی که تمرینات کگل توسط یک فیزیوتراپیست به شما آموزش و با بیوفیدبک تقویت شود، می‌تواند بیشترین موفقیت را داشته باشد. بیوفیدبک شامل استفاده از دستگاه‌های نظارتی است که به شما کمک می‌کند تا مطمئن شوید عضلات خود را برای بهترین زمان، به درستی منقبض می‌کنید.
وقتی روش مناسب را یاد گرفتید، تقریباً در هر زمان می‌توانید تمرینات کگل را با احتیاط انجام دهید، چه پشت میز خود نشسته باشید و چه روی کاناپه دراز کشیده باشید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
اگر به متخصص زنان یا اورولوژیست ارجاع داده شدید، موارد زیر به شما کمک می‌کند تا برای این ملاقات آماده شوید. آنچه می‌توانید به این منظور انجام دهید:
- علائمی را که داشته اید و مدت زمان آن را فهرست کنید.
- تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی را که مصرف می‌کنید، از جمله دوزهای آنها را یادداشت کنید.
- اطلاعات کلیدی شخصی و سوابق پزشکی، تغییرات اخیر و عوامل استرس‌زای زندگی خود را بنویسید.
- سوالاتی را که می‌خواهید از پزشک بپرسید، آماده کنید.
برای افتادگی خلفی واژن، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:
- برای کاهش علائمم چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
- آیا باید هر گونه فعالیتی را محدود کنم؟
- اگر کاری انجام ندهم، احتمال رشد برآمدگی چقدر است؟
- چه روش درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
- در صورت درمان جراحی، احتمال عود افتادگی خلفی واژن چقدر است؟
- خطرات جراحی چیست؟
در طول قرار خود، از پرسیدن سؤالات دیگری که برای‌تان پیش می‌آید، دریغ نکنید.
از ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود انتظار چه سوالاتی دارید
پزشک شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما می‌پرسد، از جمله:
- چه علائمی دارید؟
- اولین بار چه زمانی متوجه علائم خود شدید؟ آیا در طول زمان بدتر شده‌اند؟
- آیا درد لگن دارید؟
- آیا تا به حال نشت ادرار داشته‌اید؟
- آیا سرفه شدید یا مداوم دارید؟
- آیا در حین کار یا فعالیت‌های روزانه خود، بار سنگین جابجا می‌کنید؟
- آیا در هنگام اجابت مزاج به خود فشار می‌آورید؟
- آیا کسی در خانواده شما تا به حال دچار افتادگی خلفی واژن یا مشکلات لگنی دیگری بوده است؟
- چند تا بچه به دنیا آوردید؟ زایمان‌تان طبیعی بود؟
- آیا قصد دارید در آینده صاحب فرزند شوید؟