دیابت بارداری (به انگلیسی: Gestational diabetes) دیابتی است که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود و مثل دیگر انواع دیابت، بر نحوه استفاده سلول‌های بدن از قند (گلوکز) تأثیر می‌گذارد. دیابت بارداری باعث افزایش قند خون می‌شود و می‌تواند بر بارداری و سلامت جنین تأثیر بگذارد.
در حالی که هر گونه عارضه بارداری نگران کننده است، خبرهای خوبی هم وجود دارد. در دوران بارداری می‌توانید با خوردن غذاهای سالم، ورزش و در صورت لزوم مصرف دارو به کنترل دیابت بارداری کمک کنید. کنترل قند خون می‌تواند شما و کودک‌تان را سالم نگه دارد و از زایمان سخت جلوگیری کند.
افراد مبتلا به دیابت بارداری، معمولاً قند خون‌شان بلافاصله بعد از زایمان به سطح معمول خود برمی‌گردد. اما چون دیابت بارداری، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را بالا می‌برد، شما باید بیشتر اوقات از نظر تغییرات قند خون آزمایش شوید.
علائم دیابت بارداری
در بیشتر مواقع، دیابت بارداری علائم یا نشانه‌های قابل توجهی ایجاد نمی‌کند، ولی افزایش تشنگی و تکرر ادرار از علائم احتمالی آن است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت امکان، از همان زمانی که برای اولین بار به تلاش برای باردار شدن فکر می‌کنید، به دنبال مراقبت‌های بهداشتی باشید، به این دلیل که ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما بتواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را همراه با سلامت کلی‌تان بررسی کند. وقتی که باردار شدید، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما را از نظر دیابت بارداری به عنوان بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری بررسی می‌کند.
اگر دیابت بارداری دارید، ممکن است نیاز به معاینات بیشتری داشته باشید که به احتمال زیاد در سه ماه آخر بارداری انجام می‌شود. به این ترتیب که او سطح قند خون و سلامت جنین‌تان را کنترل می‌کند.
علل دیابت بارداری
محققان هنوز نمی‌دانند که چرا بعضی از زنان به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند و بعضی دیگر نه. اما اضافه وزن قبل از بارداری، اغلب در این بیماری نقش دارد.
معمولا برای کنترل سطح قند خون هورمون‌های مختلفی با هم کار می‌کنند. اما با تغییر سطح هورمون‌ها در دوران بارداری، پردازش قند خون برای بدن سخت‌تر و باعث افزایش قند خون می‌شود.
عوامل خطرآفرین در بروز دیابت بارداری
عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- عدم تحرک بدنی
- داشتن پیش دیابت
- داشتن دیابت بارداری در بارداری قبلی
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- ابتلای یکی از اعضای خانواده به دیابت
- داشتن نوزادی با وزن بیش از ۴.۱ کیلوگرم
عوارض دیابت بارداری
اگر دیابت بارداری به دقت کنترل نشود، می‌تواند منجر به افزایش سطح قند خون شود و مشکلاتی را برای مادر و جنین ایجاد کند، از جمله افزایش احتمال ِنیاز به عمل سزارین برای زایمان.
عوارضی که ممکن است بر کودک تأثیر بگذارد
اگر دیابت بارداری دارید، کودک شما ممکن است در معرض خطر ابتلا به موارد زیر باشد:
- وزن بیش از حد هنگام تولد: اگر سطح قند خون شما بالاتر از حد استاندارد باشد، می‌تواند باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک شود. نوزادان بسیار بزرگی که ۴.۱ کیلوگرم یا بیشتر وزن دارند، احتمال بیشتری دارد که در کانال زایمان فرو بروند، آسیب‌های زایمانی ببینند یا باعث نیاز به سزارین شوند.
- زایمان زودرس (نارس): قند خون بالا ممکن است خطر زایمان زودرس یا زایمان قبل از موعد مقرر را افزایش بدهد. یا ممکن است به دلیل بزرگ بودن نوزاد، زایمان زودرس توصیه شود.
- مشکلات جدی تنفسی: نوزادانی که زود به دنیا می‌آیند ممکن است سندرم دیسترس تنفسی را تجربه کنند (وضعیتی که تنفس را دشوار می‌کند).
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی): گاهی اوقات نوزادان کمی بعد از تولد قند خون پایین (هیپوگلیسمی) دارند که دوره‌های شدید آن، ممکن است باعث تشنج نوزاد شود. تغذیه سریع و گاهی محلول گلوکز داخل وریدی می‌تواند سطح قند خون نوزاد را به حالت عادی برگرداند.
- چاقی و دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی: خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع ۲ در آینده در نوزادان بیشتر است.
- مرده زایی: دیابت بارداری درمان نشده می‌تواند منجر به مرگ نوزاد قبل و یا اندکی بعد از تولد شود.
عوارضی که ممکن است شما را تحت تاثیر قرار دهد
دیابت بارداری همچنین ممکن است خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:
فشار خون بالا و پره اکلامپسی
دیابت بارداری خطر ابتلا به فشار خون بالا و همچنین پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد؛ عارضه جدی بارداری که باعث فشار خون بالا و سایر علائمی می‌شود که می‌تواند هم زندگی شما و هم زندگی کودک شما را تهدید کند.
انجام زایمان با جراحی (سزارین)
اگر دیابت بارداری دارید، احتمال سزارین برای شما بیشتر است.
خطر دیابت در آینده
اگر دیابت بارداری دارید، احتمال اینکه در بارداری آینده دوباره به آن مبتلا شوید، بیشتر است. همچنین با افزایش سن، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هم افزایش می‌یابد.
پیشگیری از دیابت بارداری
هیچ تضمینی در مورد پیشگیری از دیابت بارداری وجود ندارد، اما هر چه قبل از بارداری به عادات سالم بیشتری رو بیاورید، بهتر است. اگر قبلا دیابت بارداری داشته‌اید، این انتخاب‌های سالم ممکن است خطر ابتلای مجدد به آن در بارداری‌های آینده یا ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده کاهش بدهد:
تغذیه سالم
با انتخاب غذاهای پر فیبر و کم چربی و کالری، روی میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل تمرکز کنید. برای تنوع تلاش کنید تا به شما کمک کند بدون لطمه به طعم غذاها یا تغذیه خود، به اهداف‌تان برسید. همچنین مراقب مقدار غذای خود باشید.
فعالیت‌های بدنی
ورزش قبل و حین بارداری می‌تواند از شما در برابر ابتلا به دیابت بارداری محافظت کند. در بیشتر روزهای هفته بطور متوسط ۳۰ دقیقه فعالیت و از جمله یک پیاده روی سریع داشته باشید. دوچرخه سواری، شنا، فعالیت‌های کوتاه مدت مثل پیاده‌روی در هنگام انجام خرید روزانه، اگر همگی با هم جمع شوند، خیلی تاثیرگذارند.
بارداری را با وزن مناسب شروع کنید
اگر قصد بارداری دارید، کاهش وزن اضافی از قبل ممکن است به شما کمک کند که بارداری سالم‌تری داشته باشید. روی ایجاد تغییرات پایدار در عادات غذایی خود تمرکز کنید، چون می‌تواند در دوران بارداری به شما کمک کند، مثل مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌ها.
بیش از حد توصیه شده وزن اضافه نکنید
مقداری افزایش وزن در دوران بارداری معمولی و سالم است. اما افزایش وزن بیش از حد می‌تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد. از ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود بپرسید که افزایش وزن معقول برای شما چقدر است.
تشخیص دیابت بارداری
اگر در خطر متوسط دیابت بارداری قرار دارید، احتمالاً در سه ماهه دوم بارداری، بین هفته‌های ۲۸-۲۴، آزمایش غربالگری انجام خواهید داد.
اگر در معرض خطر بالای دیابت باشید، برای مثال: قبل از بارداری اضافه وزن دارید؛ مادر، پدر، خواهر یا برادر یا فرزند مبتلا به دیابت دارید؛ و یا در طول بارداری قبلی دیابت بارداری داشته‌اید، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است در اوایل بارداری و احتمالاً در همان اولین ویزیت، به شما آزمایش دیابت بدهد.
غربالگری معمول دیابت بارداری
تست‌های غربالگری ممکن است بسته به ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما کمی متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
آزمایش چالش اولیه گلوکز: یک محلول گلوکز شربتی را می‌نوشید و یک ساعت بعد، برای اندازه‌گیری سطح قند خون‌تان آزمایش می‌شوید. سطح قند خون ۱۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) نشان دهنده دیابت بارداری است.
سطح قند خون کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر، معمولاً در محدوده استاندارد محسوب می‌شود، اگرچه ممکن است بسته به کلینیک یا آزمایشگاه، این مقدار متفاوت باشد. اگر سطح قند خون شما بالاتر از حد انتظار باشد، برای تعیین اینکه آیا دیابت بارداری دارید یا خیر، به آزمایش قند دیگری نیاز دارید.
تست دوم تعیین سطح گلوکز: این تست مشابه آزمایش اولیه است با این تفاوت که محلول شیرین خوراکی، قند بیشتری دارد و تا سه ساعت، قند خون‌تان ساعتی یکبار بررسی می‌شود. اگر حداقل دو مورد از جواب‌ها بالاتر از حد انتظار باشد، دیابت بارداری برای شما تشخیص داده می‌شود.
درمان دیابت بارداری
این درمان شامل موارد زیر است:
- تغییر سبک زندگی
- پایش قند خون
- در صورت لزوم مصرف دارو
مدیریت سطح قند خون، به سلامت شما و کودک‌تان کمک می‌کند و می‌تواند در جلوگیری از عوارض دوران بارداری و زایمان خیلی موثر باشد.
تغییر سبک زندگی
سبک زندگی، شامل نوع تغذیه و فعالیت‌های بدنی شما، بخش مهمی است که به حفظ سطح قند خون‌تان در محدوده سالم کمک می‌کند. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی معمولاً کاهش وزن را در دوران بارداری که بدن شما سخت کار می‌کند تا از کودک در حال رشد حمایت کند، توصیه نمی‌کنند. اما ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به شما در تعیین اهداف افزایش وزن، بر اساس وزن قبل از بارداری‌تان کمک کند.
تغییرات سبک زندگی عبارتند از:
رژیم غذایی سالم
یک رژیم غذایی سالم، شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی است که دارای مواد مغذی و فیبر بالا و چربی و کالری کم هستند و کربوهیدرات‌های بسیار تصفیه شده از جمله شیرینی‌ها در آن خیلی محدودند. یک متخصص تغذیه یا یک متخصص مراقبت و آموزش دیابت، می‌تواند به شما کمک کند تا یک برنامه غذایی بر اساس وزن فعلی، اهداف افزایش وزن بارداری، سطح قند خون، عادات ورزشی، ترجیحات غذایی و بودجه خود ایجاد کنید.
فعالیت بدنی
فعالیت‌های منظم نقش کلیدی در هر برنامه سلامتی قبل، حین و بعد از بارداری دارد. مثلا ورزش منظم، قند خون شما را کاهش می‌دهد و به عنوان یک امتیاز اضافی، می‌تواند به تسکین بعضی از ناراحتی‌های رایج بارداری از جمله کمردرد، گرفتگی عضلات، تورم، یبوست و مشکلات خواب کمک کند.
با تأیید پزشک خود، ۳۰ دقیقه ورزش متوسط روزانه را در بیشتر ایام هفته در نظر بگیرید. اگر مدتی است که فعال نبوده‌اید، به آرامی شروع کنید و آن را به تدریج افزایش دهید. پیاده روی، دوچرخه سواری و شنا انتخاب‌های خوبی برای دوران بارداری هستند و فعالیت‌های روزمره مثل کارهای خانه و باغبانی هم جزو این فعالیت‌ها محسوب می‌شوند.
پایش قند خون
در حالی که باردار هستید، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است از شما بخواهند که روزانه قند خون خود را چهار بار یا بیشتر، اول صبح و بعد از هر وعده غذا، بررسی کنید تا مطمئن شوید سطح قند خون‌تان در محدوده سالم است.
دارو
اگر رژیم غذایی و ورزش برای مدیریت سطح قند خون شما کافی نیست، ممکن است برای کاهش قند خون به تزریق انسولین نیاز داشته باشید. البته تعداد کمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری برای رسیدن به قند خون ایده‌آل به انسولین نیاز دارند.
بعضی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی یک داروی خوراکی را برای کنترل سطح قند خون تجویز می‌کنند؛ ولی بقیه معتقدند که برای تأیید اینکه داروهای خوراکی به اندازه انسولین تزریقی برای مدیریت دیابت بارداری ایمن و مؤثر هستند، به تحقیقات بیشتری نیاز است.
نظارت دقیق بر جنین
بخش مهمی از برنامه درمانی شما، مشاهده دقیق جنین است. ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است رشد و تکامل کودک شما را با سونوگرافی مکرر یا آزمایش‌های دیگر بررسی کند. به هر صورت، وضع حمل شما باید در موعد مقرر، یا گاهی زودتر از آن انجام شود، چون زایمان بعد از موعد مقرر می‌تواند عوارض بیشتری برای شما و کودک‌تان ایجاد کند.
پیگیری‌های بعد از زایمان
ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی، سطح قند خون شما را بعد از زایمان و دوباره در طول ۱۲-۶ هفته بررسی می‌کند تا مطمئن شود که به محدوده استاندارد برگشته است. اگر آزمایشات شما به این محدوده برگشتند، باید حداقل هر سه سال یکبار خطر دیابت خود را ارزیابی کنید.
اگر آزمایشات بعدی نشان دهنده دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت باشد، با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در مورد افزایش تلاش‌های پیشگیری یا شروع یک برنامه مدیریت دیابت صحبت کنید.