شب ادراری کودکان (خیس کردن رختخواب) چیست؟
شب ادراری بیشتر به مفهوم خیس کردن رختخواب است. شب ادراری یا خیس کردن رختخواب هنگام شب، رایج‌ترین نوع اختلال دفع است. خیس کردن رختخواب در طول روز «روز ادراری» نامیده میشود. بعضی از کودکان یک یا ترکیبی از هر دو را تجربه می‌کنند.
این رفتار ممکن است عمدی یا سهوی باشد. این مشکل «بیماری» تشخیص داده نمی‌شود مگر اینکه کودک ۵ سال یا بیشتر سن داشته باشد.
علائم شب ادراری کودکان
علائم اصلی شب ادراری عبارتند از:
- خیس کردن مکرر رختخواب
- خیس کردن لباس‌ها
- تجربه خیس کردن رختخواب حداقل دو بار در هفته و تقریبا به مدت سه ماه
علت‌های شب ادراری کودکان
عوامل زیادی ممکن است در بروز شب ادراری دخیل باشند. دفع غیرارادی یا غیرعمدی ادرار ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- کوچک بودن مثانه
- عفونتهای ادراری مکرر
- استرس شدید
- تاخیر در رشد و تکامل کودک به طوری که که در آموزش استفاده از توالت اختلال ایجاد شود
شب ادراری ارادی یا عمدی ممکن است به سایر اختلالات روانی، از جمله اختلالات رفتاری یا اختلالات عاطفی مانند اضطراب مربوط شود. به نظر میرسد شب ادراری یک اختلال ارثی باشد (از والدین به کودک، به ویژه از طرف پدر منتقل میشود). علاوه بر این، اجبار به آموزش استفاده توالت که از اوایل کودکی ممکن است یکی از عوامل بروز این اختلال باشد، اگرچه برای نتیجه‌گیری در خصوص نقش آموزش استفاده از توالت روی ایجاد شب ادراری تحقیقات کمی انجام شده است.
کودکان مبتلا به شب ادراری خواب سنگینی دارند و وقتی مثانههایشان پر میشود با وجود فوریت شدیدی که برای دفع ادرار دارند اما نمی‌توانند برای تخلیه مثانه بیدار شوند.
شیوع شب ادراری چقدر است؟
شب ادراری یک مشکل شایع در دوران کودکی است. برآوردها حاکی از آن است که ۷٪ پسران و ۳٪ دختران ۵ ساله دچار شب ادراری هستند. این میزان در ۱۰ سالگی به ۳٪ در پسران و ۲٪ در دختران کاهش می‌‌ابد. بیشتر کودکان تا زمان نوجوانی این مشکل را پشت سر می‌گذارند، و فقط حدود ۱٪ از مردان و کمتر از ۱٪ از زنان در ۱۸ سالگی دچار این اختلال هستند.
تشخیص شب ادراری کودکان
پزشک ابتدا یک سابقه پزشکی از فرد می‌گیرد و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا هرگونه اختلال پزشکی را که ممکن است باعث دفع غیرارادی ادرار شود (بی‌اختیاری ادرار نامیده میشود) رد کند. ممکن است به منظور ارزیابی قند خون، هورمون‌ها و عملکرد کلیه، تست‌های آزمایشگاهی مانند آزمایش آنالیز ادرار و خون نیز انجام شوند. شرایط جسمی که ممکن است منجر به بی‌اختیاری ادرار شوند عبارتند از: دیابت، عفونت، نقص عملکردی یا ساختاری که موجب ایجاد انسداد در دستگاه ادراری میشود.
داروهایی که عوارضی چون سردرگمی یا تغییر رفتار دارند نیز ممکن است منجر به شب ادراری شوند. اگر هیچ دلیل جسمی برای شب ادراری یافت نشود، پزشک بر اساس علائم و رفتارهای فعلی کودک، تشخیص را بر شب ادراری می‌گذارد.
درمان شب ادراری کودکان
ممکن است برای موارد خفیف شب ادراری نیازی به درمان نباشد، زیرا بیشتر کودکان مبتلا به این بیماری به مرور زمان آن را پشت سر می‌گذارند (معمولا در زمان نوجوانی). فهمیدن زمان شروع درمان کار دشواری است، زیرا پیش‌بینی سیر علائم و اینکه کودک چه زمانی خود به خود این مشکل را پشت سر می‌گذارد غیرممکن است. یک سری از عواملی که هنگام تصمیم‌گیری برای شروع درمان باید در نظر بگیریم: «آیا عزت نفس کودک تحت تاثیر خیس کردن خودش قرار می‌گیرد؟»، یا «آیا شب ادراری باعث ایجاد اختلال در عملکرد میشود؟ مثلا آیا باعث میشود کودک از حضور در شب‌نشینی با دوستانش و خوابیدن کنار آنها اجتناب کند؟».
اگر قرار است درمانی صورت بگیرد، اغلب توصیه میشود از درمان‌هایی استفاده شود که هدف‌شان تغییر رفتار است. رفتار درمانی در بیش از ۷۵٪ بیماران موثر است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- هشدارها: استفاده از سیستم هشداری که هنگام خیس شدن تختخواب زنگ می‌خورد به کودک کمک می‌کند تا هنگام شب به فشارهای مثانه پاسخ دهد. اکثر تحقیقاتی که در مورد شبادراری صورت گرفته است، استفاده از «هشدار ادرار» را موثرترین درمان می‌دانند. «هشدار ادرار» در حال حاضر تنها درمانی است که با بهبود مداوم همراه است. میزان عود این مشکل کم است (به طور کلی ۵٪ تا ۱۰٪)، به طوری که در صورت بهبود یافتن شبادراری کودک، تقریبا تا همیشه هم بهبودیافته باقی میماند.
- تمرین دادن مثانه: در این روش کودک به صورت برنامه‌ریزی شده و با فواصل منظم به سرویس بهداشتی می‌رود، به مروز فواصل زمانی بین دستشویی رفتن بیشتر میشود، این کار به کودک کمک می‌کند تا عادت کند ادرارش را مدت طولانی‌تری «نگه دارد». این امر به کشش اندازه مثانه نیز کمک می‌کند، یعنی ماهیچه مثانه به این تمرین پاسخ می‌دهد. تمرین دادن مثانه معمولا بخشی از برنامه درمانی شب ادراری است.
- پاداشها: یعنی اگر کودک بتواند مثانه را کنترل کند، یک سری پاداش‌های کوچک برایش در نظر بگیریم.
یک سری داروها نیز برای درمان شب ادراری در دسترس هستند، اما این داروها معمولا فقط در صورت بروز اختلال در عملکرد کودک استفاده می‌شوند و معمولا برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شوند.
این داروها ممکن است برای کاهش میزان ادرار تولید شده توسط کلیهها یا کمک به افزایش ظرفیت مثانه استفاده شوند. داروهایی که معمولا استفاده می‌شوند عبارتند از: دسموپرسین استات (DDAVP) که بر تولید ادرار توسط کلیهها تاثیر می‌گذارد، و ایمی‌پرامین (توفرانیل) که داروی ضد افسردگی است و برای درمان شب ادراری نیز مفید است.
اگرچه این داروها برای کنترل علائم شب ادراری مفید هستند، اما با قطع مصرف آنها، کودک معمولا دوباره شروع به خیس کردن تختش می‌کند. هنگام انتخاب داروها برای درمان کودکان، عوارض جانبی و هزینه آن را نیز باید در نظر بگیریم. این داروها می‌توانند تا قبل از شروع درمان‌های رفتاری به بهبود عملکرد کودک کمک کنند.
پیشگیری شب ادراری کودکان
جلوگیری از همه موارد شب ادراری ممکن است امکان‌پذیر نباشد (به ویژه مواردی که به مشکلات آناتومی کودک مربوط هستند)، اما اگر به محض بروز علائم کودک خود را برای ارزیابی نزد متخصص اطفال ببرید، متخصص اطفال میتواند میتواند مشکلات مرتبط با این اختلال را کاهش دهد. خوش اخلاق بودن و صبور بودن هنگام آموزش استفاده از توالت میتواند از بروز نگرش‌های منفی در مورد استفاده از توالت در کودک جلوگیری کند.
اکثر کودکان مبتلا به شب ادراری این اختلال را تا زمان رسیدن به سن نوجوانی پشت سر می‌گذارند، نرخ درمان خود به خودی این اختلال ۱۲ تا ۱۵ درصد در سال است. فقط تعداد کمی از آنها یعنی حدود ۱٪ از آنها در بزرگسالی نیز همچنان این مشکل را دارند.