مهره‌شکاف یا اسپینا بیفیدا (Spina Bifida) زمانی اتفاق می‌افتد که ستون فقرات و نخاع نوزاد در دوران جنینی به درستی رشد نمی‌کند و در نتیجه شکافی در ستون فقرات نوزاد ایجاد می‌شود. این مشکل نوعی نقص لوله عصبی است؛ لوله عصبی که در نهایت به مغز و نخاع نوزاد تبدیل می‌شود، در اوایل بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کند و حدود ۴ هفته بعد از لقاح بسته می‌شود. در این نقیصه، بخشی از لوله عصبی به درستی رشد نمی‌کند، یا بسته نمی‌شود و در نتیجه باعث نقص ِنخاع و استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) می‌شود. مشخص نیست علت ایجاد این نقصان چیست، اما کمبود اسید فولیک قبل از بارداری و طی مراحل اولیه آن، یک عامل خطر مهم است.
انواع اسپینا بیفیدا
اسپینا بیفیدا انواع مختلفی از این نقیصه وجود دارد، از جمله:
- میلومنینگوسل/Myelomeningocele: شدیدترین نوع ِاین نقیصه است که باعث می‌شود شکل کانال نخاعی نوزاد در امتداد چندین مهره در پشت باز بماند و در نتیجه نخاع و غشاهای محافظ اطراف آن به بیرون رانده شده و کیسه ای در پشت نوزاد ایجاد شود.
- مننگوسل/ meningocele: نوع جدی دیگر ِاین نقیصه است که در آن غشاهای محافظ اطراف نخاع (مننژها) از ستون فقرات بیرون می‌زنند. نخاع معمولاً به طور طبیعی رشد می‌کند بنابراین اغلب می‌شود از جراحی و بدون آسیب رساندن به اعصاب برای برداشتن غشاها استفاده کرد.
- اسپینا بیفیدا آکولتا/ spina bifida occulta: شایع‌ترین و خفیف‌ترین نوع این نقیصه است که در آن یک یا چند مهره به درستی شکل نمی‌گیرد اما شکاف ناشی از آن در ستون فقرات خیلی کوچک است؛ این نقصان معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند و اکثر مردم از وجود آن بی اطلاع هستند.
این نوشتار بر میلومنینگوسل که شدیدترین نوع ِاین نقصان است تمرکز دارد و معمولاً هر زمان که از اصطلاح اسپینا بایفیدا استفاده می‌شود، منظور همین نوع از بیماری است.
علائم اسپینا بیفیدا
اکثر افراد مبتلا به این نقیصه قادر به انجام عمل جراحی برای بستن دهانه ستون فقرات‌شان هستند؛ اما چون سیستم عصبی این بیماران معمولاً آسیب دیده است، می تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- ضعف یا فلج کامل پاها
- بی اختیاری روده و بی اختیاری ادرار
- از دست دادن حس پوستی در پاها و قسمت تحتانی بدن: کودک نمی‌تواند احساس گرما یا سرما کند که همین نقص می‌تواند منجر به آسیب‌های تصادفی شود.
خیلی از نوزادان دچار هیدروسفالی (تجمع مایع در مغز) می‌شوند که می‌تواند به مغز بیشتر آسیب برساند. اکثر افراد مبتلا به این نقیصه دارای هوش طبیعی هستند، اما بعضی از آنها در یادگیری مشکلاتی خواهند داشت.
علل ایجاد اسپینا بیفیدا
علتش ناشناخته است اما عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به آن را در نوزاد افزایش بدهند، از جمله:
- مصرف کم ِاسید فولیک در دوران بارداری
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری اسپینا بایفیدا
- مصرف بعضی از داروها مانند والپروئیک اسید (که برای پیشگیری از تشنج استفاده می‌شود) در دوران بارداری، خطر ابتلای جنین به بیماری را افزایش می‌دهد.
تشخیص اسپینا بیفیدا
این نقیصه اغلب با انجام اسکن ناهنجاری در اواسط حاملگی تشخیص داده می‌شود که به همه زنان باردار بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۱ بارداری توصیه می‌شود.
اگر آزمایشات تأیید کند که نوزاد مبتلا به نقیصه است، پیامدهای آن با والدینش مورد بحث قرار می‌گیرد، از جمله: مشکلات احتمالی مرتبط با این بیماری، در صورت تصمیم به ادامه حاملگی درمان و حمایت از فرزند شما و گزینه‌های پیش ِرو در صورت پایان دادن به بارداری (اگر تنها راه‌حل باشد).
آزمایشات بعد از تولد
وقتی نوزاد متولد می‌شود، ممکن است تعدادی آزمایش انجام شود تا وضعیت نقصان کاملا مشخص شود و بتوان در مورد بهترین روش‌ها تصمیم‌گیری کرد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نظارت بر رشد سر ِنوزاد و انجام اسکن مغزی، با استفاده از سونوگرافی، سی تی اسکن یا اسکن MRI، برای بررسی هیدروسفالی (مایع اضافی در مغز)
- اسکن سونوگرافی از مثانه و کلیه‌ها برای بررسی اینکه آیا نوزاد ادرار خود را به طور معمول ذخیره می‌کند یا خیر
- ارزیابی حرکات نوزاد برای بررسی مشکل فلج
جراحی برای ترمیم ستون فقرات معمولاً بلافاصله بعد از تولد نوزاد توصیه می‌شود.
درمان اسپینا بیفیدا
درمان علائم یا شرایط مرتبط با این نقیصه شامل موارد زیر است:
- جراحی بلافاصله بعد از تولد برای بستن دهانه ستون فقرات و درمان هیدروسفالی
- درمان‌هایی که به سهولت زندگی روزمره و بهبود استقلال کودک کمک می‌کند، مثل فیزیوتراپی و کاردرمانی
- وسایل کمکی و تجهیزات جابجایی مثل ویلچر یا وسایل کمکی برای راه رفتن
- درمان مشکلات روده و ادرار
با درمان و حمایت مناسب، خیلی از کودکان ِمبتلا به این نقصان تا بزرگسالی زنده می‌مانند. زندگی در شرایط این بیماری، می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ با این وجود خیلی از بزرگسالان مبتلا به آن قادر به زندگی مستقل و کامل هستند.
جلوگیری از اسپینا بیفیدا با مصرف اسید فولیک
بهترین راه برای پیشگیری، مصرف مکمل‌های اسید فولیک قبل و در طول دوران بارداری است.
توصیه‌هایی در مورد اسید فولیک
شما باید از زمان اقدام به بارداری و تا هفته ۱۲ بعد از بارداری، هر روز قرص ۴۰۰ میکروگرمی اسید فولیک مصرف کنید. اگر قبل از بارداری اسید فولیک مصرف نکرده‌اید، باید به محض اینکه متوجه شدید باردار هستید، این دارو را مصرف کنید. همچنین باید سعی کنید بیشتر غذاهای حاوی فولات (شکل طبیعی اسید فولیک) مثل کلم بروکلی، اسفناج و نخود بخورید.
توصیه‌هایی برای زنانی که بیشتر در معرض ِداشتن نوزاد مبتلا به اسپینا بیفیدا هستند
زنانی که تصور می‌شود در معرض خطر بیشتری برای داشتن فرزند مبتلا به این نقصان هستند، باید دوز بالاتر (5 میلی گرم) اسید فولیک برای‌شان تجویز شود.
زنان ِدر معرض ِخطر ِبیشتر، عبارتند از:
- زنان با سابقه خانوادگی نقص لوله عصبی
- زنان دارای همسرانی با سابقه خانوادگی نقص لوله عصبی
- افرادی که در بارداری قبلی این نقص را داشته‌اند.
- افراد دیابتی
در این موارد، پزشک عمومی می‌تواند بیشتر به شما توصیه و کمک کند. اگر برای درمان صرع از دارو استفاده می‌کنید، باید از پزشک خود راهنمایی بخواهید. همچنین ممکن است لازم باشد دوز بیشتری از اسید فولیک مصرف کنید.