سنگ مثانه توده‌های سختی از مواد معدنی در مثانه شما هستند و زمانی که این مواد موجود در ادرار غلیظ، متبلور شوند، تشکیل سنگ می‌دهند. این مساله اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که در تخلیه کامل مثانه مشکل دارید. سنگ‌های مثانه کوچک ممکن است بدون درمان از بین بروند، اما گاهی اوقات نیاز به دارو یا جراحی دارند. سنگ مثانه در صورت درمان نشدن ممکن است منجر به عفونت و سایر عوارض شود.

علائم سنگ مثانه

گاهی اوقات سنگ‌های مثانه، حتی انواع بزرگ آن، هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما اگر سنگ دیواره مثانه را تحریک و یا جریان ادرار را مسدود کند، ممکن است علائم و نشانه‌های زیر تجربه شوند:

درد زیر شکم، درد در هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار، مشکل در ادرار کردن یا قطع شدن جریان ادرار، وجود خون در ادرار و  ادرار کدر یا تیره رنگ و غیرمعمول

علل تشکیل سنگ مثانه

زمانی که مثانه شما به طور کامل تخلیه نشود، ممکن است سنگ مثانه ایجاد شود. چون عدم تخلیه کامل، باعث می‌شود که ادرار به ادرار غلیظ تبدیل و در نهایت متبلور شود و سنگ تشکیل دهد.

بعضی از عفونت‌ها می‌توانند منجر به سنگ مثانه شوند. گاهی اوقات یک بیماری زمینه‌ای هم که بر توانایی مثانه برای نگه داشتن، ذخیره یا دفع ادرار تأثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود. هر ماده خارجی موجود در مثانه باعث ایجاد سنگ مثانه می‌شود.

شایع ترین شرایطی که باعث ایجاد سنگ مثانه می‌شود عبارتند از:

• بزرگ شدن غده پروستات: بزرگ شدن پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه در مردان شود. پروستات بزرگ‌شده جریان ادرار را مسدود و از تخلیه کامل مثانه جلوگیری می‌کند.
• اعصاب آسیب دیده: به طور معمول، اعصاب پیام‌هایی را از مغز به ماهیچه‌های مثانه می‌رسانند و عضلات آن را برای سفت یا شل شدن کنترل می‌کنند. اگر این اعصاب آسیب ببینند، در اثر سکته مغزی، آسیب نخاعی یا سایر مشکلات سلامتی، ممکن است مثانه شما به طور کامل تخلیه نشود. این مشکل به مثانه نوروژنیک یا مثانه عصبی معروف است.

سایر علل احتمالی سنگ مثانه عبارتند از:

• التهاب: التهاب مثانه یا سیستیت که گاهی به دلیل عفونت‌های دستگاه ادراری یا پرتودرمانی لگن ایجاد می‌شود، می‌تواند منجر به سنگ مثانه شود.
• استفاده از ابزارآلات پزشکی: کاتتر یا سوندهای مثانه هم می‌توانند باعث ایجاد سنگ مثانه شوند. همینطور ابزاری که به طور تصادفی به مثانه شما نفوذ می‌کنند، مثل دستگاه پیشگیری از بارداری یا استنت ادراری. کریستال‌های معدنی که بعداً تبدیل به سنگ می‌شوند، تمایل دارند روی سطوح این دستگاه‌ها تشکیل شوند.
• سنگ کلیه: سنگ‌هایی که در کلیه شما تشکیل می‌شوند مثل سنگ مثانه نیستند. آنها به روش‌های مختلف گسترده شوند. مثلا سنگ‌های کوچک کلیه ممکن است از حالب‌ها به داخل مثانه شما حرکت کنند و اگر دفع نشوند می‌توانند به سنگ مثانه تبدیل شوند.

عوامل خطرآفرین سنگ مثانه

مردان، به خصوص افراد بالای ۵۰ سال، بیشتر در معرض سنگ مثانه هستند.

شرایطی که می‌تواند خطر ابتلا به سنگ مثانه را افزایش دهد عبارتند از:

• وجود یک مانع: هر شرایطی که جریان ادرار را از مثانه به مجرای ادرار مسدود کند، می‌تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود. دلایل مختلفی برای این پدیده وجود دارد، اما شایع‌ترین آن بزرگ شدن پروستات است.
• آسیب عصبی: سکته مغزی، آسیب‌های نخاعی، بیماری پارکینسون، دیابت، فتق دیسک و تعدادی از مشکلات دیگر می‌توانند به اعصاب کنترل کنندهء عملکرد مثانه آسیب وارد کنند.

گاهی ممکن است آسیب عصبی و شرایطی ایجاد شود که باعث انسداد خروجی مثانه شود. وجود این‌ها در کنار هم خطر ابتلا به سنگ را بیشتر می‌کند.

عوارض سنگ مثانه

سنگ‌های مثانه‌ای که دفع نمی‌شوند، حتی آنهایی که علائمی ایجاد نمی‌کنند، می‌توانند منجر به عوارض زیر بشوند:

• مشکلات مزمن مثانه: سنگ‌های مثانه درمان‌نشده می‌توانند باعث مشکلات ادراری طولانی‌مدت مثل درد یا تکرر ادرار شوند. سنگ‌های مثانه همچنین می‌توانند در دهانه‌ای که ادرار از مثانه به مجرای ادرار می‌رسد، رسوب کرده و جریان ادرار را مسدود کنند.
• عفونت‌های دستگاه ادراری: ممکن است به دلیل سنگ مثانه، عفونت‌های باکتریایی مکرر در دستگاه ادراری ایجاد شود.

جلوگیری از تشکیل سنگ مثانه

سنگ‌های مثانه معمولاً به دلیل یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شوند که پیشگیری از آن دشوار است، اما می‌توانید با رعایت نکات زیر شانس ابتلا به سنگ مثانه را کاهش دهید:

• در مورد علائم غیر معمول ادراری به پزشک خود بگویید: تشخیص زودهنگام و درمان بزرگی پروستات یا سایر بیماری‌های اورولوژیک ممکن است خطر ابتلا به سنگ مثانه را کاهش دهد.
• زیاد مایعات بنوشید: نوشیدن مایعات بیشتر، به ویژه آب، می‌تواند به جلوگیری از سنگ مثانه کمک کند؛ چون مایعات غلظت مواد معدنی را در مثانه کم می‌کند. اینکه باید چقدر آب بنوشید به سن، سایز، سلامت و سطح فعالیت شما بستگی دارد. از پزشک خود بپرسید که چه مقدار مایع برای شما مناسب است.

تشخیص سنگ مثانه

تشخیص سنگ مثانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه فیزیکی: پزشک شما احتمالاً پایین شکم شما را معاینه و لمس می‌کند تا ببیند آیا مثانه شما بزرگ شده یا خیر؛ یا ممکن است برای تعیین اینکه آیا پروستات شما بزرگ شده یا نه، معاینه رکتوم انجام دهد. همچنین در مورد نشانه‌ها یا علائم ادراری که دارید صحبت خواهید کرد.
• آزمایش ادرار: نمونه‌ای از ادرار شما ممکن است جمع‌آوری شود و از نظر مقادیر میکروسکوپی خون، باکتری‌ها و مواد معدنی متبلور بررسی شود. آزمایش ادرار همچنین به دنبال عفونت دستگاه ادراری است که می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه یا نتیجهء آن باشد.
• سی‌تی اسکن: سی‌تی از اشعه ایکس و رایانه برای اسکن سریع و ارائه تصاویر واضح از داخل بدن شما استفاده می‌کند و می‌تواند حتی سنگ‌های خیلی کوچک را هم تشخیص بدهد. این یکی از حساس‌ترین تست‌ها برای شناسایی انواع سنگ‌های مثانه است.
• سونوگرافی مثانه: این آزمایش امواج صوتی را از اندام‌ها و ساختارهای بدن شما منعکس می‌کند تا تصاویری ایجاد کند که به تشخیص سنگ‌های مثانه کمک می‌کند.
• اشعه ایکس: عکس‌برداری با اشعه ایکس از کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد آیا سنگ مثانه دارید یا خیر. با این حال، بعضی از انواع سنگ‌ها را نمی‌شود در اشعه ایکس معمولی مشاهده کرد.

درمان سنگ مثانه

نوشیدن آب زیاد ممکن است به دفع طبیعی سنگ‌های کوچک کمک کند. با این حال، از آنجایی که سنگ‌های مثانه اغلب به دلیل مشکل در تخلیه کامل مثانه ایجاد می‌شوند، ممکن است برای دفع سنگ در بدن آب کافی موجود نباشد.

در بیشتر مواقع، باید سنگ‌ها را از بدن خارج کرد، به چند روش زیر:

شکستن سنگ‌ها

در یک روش، ابتدا به شما داروهای بی حس کننده یا بیهوشی عمومی داده می‌شود. بعد از آن، یک لوله کوچک با یک دوربین به انتهای مثانه شما وارد می‌شود تا پزشک بتواند سنگ را ببیند. سپس، دستگاه لیزر، سونوگرافی یا دستگاه‌های دیگر سنگ را به قطعات کوچک شکسته و از مثانه خارج می‌کند.

عمل جراحی برای برداشتن سنگ

گاهی اوقات، سنگ‌های مثانه برای تجزیه شدن، خیلی بزرگ و یا سخت هستند که در این موارد، پزشک آنها را با جراحی خارج می‌کند. اگر سنگ‌های مثانه شما نتیجه انسداد خروجی مثانه یا بزرگ شدن پروستات باشند، باید بطور همزمان با جراحی سنگ‌های مثانه، این مشکلات هم درمان شوند.

درمان جایگزین

هیچ مدرکی مبنی بر اینکه داروهای گیاهی می‌توانند سنگ مثانه را بشکنند وجود ندارد. این سنگ‌ها خیلی سخت هستند و معمولاً برای برداشتن‌شان به لیزر، سونوگرافی یا روش‌های دیگر نیاز است. همیشه قبل از مصرف هر گونه درمان دارویی جایگزین با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که ایمن است و هیچ مشکلی با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید ایجاد نمی‌کند.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

اگر علائم و نشانه‌های سنگ مثانه را دارید، احتمالاً ابتدا به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه کنید که ممکن است از آنجا به یک دکتر متخصص اختلالات دستگاه ادراری (اورولوژیست) ارجاع داده شوید.

آنچه شما می‌توانید انجام دهید، تهیه لیستی از موارد زیر است:

• هر گونه علائمی که تجربه می‌کنید: از جمله علائمی که ممکن است به نظر غیرمرتبط با وضعیت شما باشد.
• اطلاعات شخصی کلیدی: از جمله هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی
• تمام داروهایی که مصرف می کنید: از جمله هر گونه ویتامین یا مکمل

علاوه بر این:

• از هرگونه محدودیت قبل از قرار ملاقات آگاه باشید: از قبل بپرسید که آیا کاری وجود دارد که باید انجام دهید، مثلاً رژیم غذایی خود را محدود کنید.
• از یکی از اعضای خانواده یا دوست بخواهید که با شما به مطب بیاید: ممکن است شخصی که شما را همراهی می‌کند، بعدا اطلاعاتی را که از دست داده‌اید یا فراموش کرده‌اید به خاطر بیاورد.

همچنین ایده خوبی است که فهرستی از سوالات زیر را برای پرسیدن از پزشک خود تهیه کنید:

• آیا ممکن است سنگ مثانه من بدون درمان دفع شود؟
• در غیر این صورت، آیا باید آنها را با جراحی حذف کرد و بهترین روش چیست؟
• خطرات درمانی که شما پیشنهاد می‌کنید چیست؟
• اگر سنگ‌ها برداشته نشوند چه اتفاقی می‌افتد؟
• آیا دارویی وجود دارد که بتوانم برای از بین بردن سنگ مثانه مصرف کنم؟
• چگونه می‌توانم از بازگشت آنها جلوگیری کنم؟
• من شرایط پزشکی دیگری هم دارم. چگونه می‌توانم این شرایط را با هم مدیریت کنم؟
• آیا محدودیت‌های غذایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
• آیا سنگ‌ها دوباره برمی‌گردند؟
• آیا مطالب چاپی دارید که بتوانم از آنها استفاده کنم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

از پرسیدن سؤالات اضافی که ممکن است در طول قرار ملاقات شما پیش بیاید، دریغ نکنید.

از پزشک خود انتظار چه سوالاتی داشته باشید

پزشک‌تان هم احتمالاً سوالاتی از شما می‌پرسد، مثلا:

• چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
• آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
• شدت علائم شما چقدر است؟
• آیا تب یا لرز هم داشته‌اید؟
• آیا به نظر می‌رسد چیزی علائم شما را بهبود می‌بخشد؟
• آیا چیزی علائم شما را بدتر می‌کند؟