آتروفی واژن به معنای نازک و خشک شدن و التهاب دیواره‌های واژن است و زمانی رخ می‌دهد که بدن شما استروژن کمتری داشته باشد (اغلب بعد از یائسگی).
برای خیلی از زنان، آتروفی واژن نه تنها مقاربت را دردناک می‌کند، بلکه منجر به علائم ناراحت کننده ادراری هم می‌شود. از آنجایی که این بیماری هم علائم واژن و هم علائم ادراری ایجاد می‌کند، پزشکان برای توصیف آتروفی واژن و علائم آن، از اصطلاح “سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)” استفاده می‌کنند.
درمان‌های ساده و موثری برای سندرم یائسگی در دسترس است. درست است که کاهش سطح استروژن منجر به تغییراتی در بدن شما می‌شود، اما این بدان معنا نیست که شما باید با ناراحتی زندگی کنید.
علائم آتروفی واژن
علائم و نشانه‌های سندرم ادراری تناسلی یائسگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
خشکی واژن، سوزش و ترشحات واژن، خارش ناحیه تناسلی، ادرار با سوزش، فوریت و تکرر ادرار، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری، بی‌اختیاری ادرار، خونریزی خفیف بعد از مقاربت، ناراحتی در رابطه جنسی، کاهش رطوبت واژن در طول فعالیت جنسی و کوتاه و سفت شدن کانال واژن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
خیلی از زنان یائسه این سندرم را تجربه می‌کنند، اما تعداد کمی از آنها به دنبال درمان هستند. زنان ممکن است خجالت بکشند که علائم خود را با پزشک‌شان در میان بگذارند و در نتیجه با این علائم کنار بیایند.
اگر لکه بینی یا بدون دلیل خونریزی واژن، ترشح غیر معمول، سوزش یا درد دارید، با پزشک خود تماس بگیرید.
همچنین اگر مقاربت دردناکی را تجربه می‌کنید که حتی با استفاده از مرطوب کنندهها یا روان کننده‌های واژن هم برطرف نمی‌شود، به پزشک خود مراجعه کنید.
علل آتروفی واژن
سندرم ادراری تناسلی ِیائسگی به دلیل کاهش تولید استروژن ایجاد می‌شود و کاهش این هورمون، باعث می‌شود بافت‌های واژن وضعیت نازک‌تر، خشک‌تر، شکننده‌تر و کشسانی کمتری پیدا کند.
کاهش سطح استروژن در شرایط زیر رخ می‌دهد:
بعد از یائسگی، در طول سال‌های منتهی به یائسگی، بعد از برداشتن هر دو تخمدان (یائسگی ناشی از جراحی)، در دوران شیردهی، در حین مصرف داروهای موثر بر سطح استروژن مثل بعضی از قرص‌های ضد بارداری، پس از پرتودرمانی لگن برای سرطان، بعد از شیمی درمانی برای سرطان و به عنوان یک عارضه جانبی درمان هورمونی سرطان سینه
علائم و نشانه‌های آتروفی ممکن است در طی سال‌های منتهی به یائسگی شروع به آزار شما کنند، یا ممکن است تا چندین سال بعد از یائسگی مشکلی ایجاد نکنند. اگرچه این بیماری شایع است، اما همه زنان یائسه آن را تجربه نمی‌کنند. فعالیت جنسی منظم، می‌تواند به حفظ سلامت بافت‌های واژن کمک کند.
عوامل خطرآفرین ایجاد آتروفی واژن
عوامل خاصی ممکن است در این سندرم نقش داشته باشند، مثل:
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن بر گردش خون شما تأثیر می‌گذارد و ممکن است جریان خون و اکسیژن به واژن و سایر مناطق مجاور را کاهش دهد. سیگار کشیدن همچنین اثرات استروژن‌های طبیعی را در بدن کاهش می‌دهد.
- زایمان به روش سزارین: محققان مشاهده کرده‌اند که زنانی که هرگز زایمان طبیعی نداشته‌اند نسبت به زنانی که زایمان طبیعی داشته‌اند بیشتر در معرض علائم آتروفی هستند.
- فعالیت جنسی: فعالیت جنسی، جریان خون را افزایش می‌دهد و بافت‌های واژن را انعطاف‌پذیرتر می‌کند.
عوارض آتروفی واژن
سندرم تناسلی ادراری یائسگی خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد:
- عفونت‌های واژن: تغییرات در تعادل اسیدی واژن شما احتمال عفونت واژن را افزایش می‌دهد.
- مشکلات ادراری: تغییرات ادراری مرتبط با آتروفی می‌تواند به مشکلات ادراری کمک کند و در نتیجه افزایش تکرر، یا فوریت ادرار یا سوزش همراه با ادرار را تجربه کنید. بعضی از زنان بیشتر دچار عفونت‌های دستگاه ادراری یا نشت ادرار (بی‌اختیاری ادرار) می‌شوند.
جلوگیری از آتروفی واژن
فعالیت جنسی منظم، ممکن است به پیشگیری از سندرم تناسلی ادراری یائسگی کمک کند. فعالیت جنسی باعث افزایش جریان خون به واژن می‌شود که به حفظ سلامت بافت‌های آن کمک می‌کند.
تشخیص آتروفی واژن
تشخیص سندرم تناسلی ادراری یائسگی، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینه لگن، که طی آن پزشک اندام‌های لگنی شما را لمس و دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانه رحم را به صورت بصری معاینه می‌کند.
- آزمایش ادرار، که شامل جمع آوری و بررسی ادرار شما در صورت داشتن علائم ادراری است.
- تست تعادل اسید، که شامل نمونه برداری از مایعات واژن یا قرار دادن یک نوار کاغذی نشانگر در واژن برای آزمایش تعادل اسیدی آن است.
درمان آتروفی واژن
برای درمان سندرم تناسلی ادراری یائسگی، پزشک ممکن است ابتدا گزینه ای درمانی بدون نسخه را توصیه کند، از جمله:
- مرطوب کننده های واژن: یک مرطوب کننده واژن را امتحان کنید تا مقداری رطوبت به ناحیه واژن‌تان بازگردانده شود. ممکن است مجبور شوید هر چند روز یکبار از مرطوب کننده استفاده کنید که معمولاً اثراتش کمی بیشتر از یک روان کننده باقی می‌ماند.
- روان کننده های مبتنی بر آب: این روان کنندهها درست قبل از فعالیت جنسی استفاده می‌شوند و می‌توانند ناراحتی در هنگام مقاربت را کاهش دهند. محصولاتی را انتخاب کنید که حاوی گلیسیرین یا خاصیت گرم کنندگی نیستند چون زنانی که به این مواد حساس هستند ممکن است دچار سوزش شوند. اگر از کاندوم استفاده می‌کنید، از ژل نفتی یا سایر فرآورده‌های نفتی برای چرب کردن خودداری کنید، چون نفت می‌تواند کاندوم‌های لاتکس را در حین تماس تجزیه کند.
اگر این گزینه‌ها علائم شما را کاهش ندادند، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
۱. استروژن موضعی
استروژن واژینال این مزیت را دارد که در دوزهای پایین‌تر مؤثر است و قرار گرفتن در معرض کلی استروژن را محدود می‌کند، چون کمتر به جریان خون شما می‌رسد. همچنین ممکن است نسبت به استروژن خوراکی، تسکین مستقیم بهتری برای علائم باشد.
استروژن درمانی واژن به اشکال مختلفی انجام می‌شود. از آنجایی که به نظر می‌رسد همه آنها به یک اندازه خوب کار می‌کنند، شما و پزشک‌تان می‌توانید تصمیم بگیرید که کدام یک برای شما بهترین است.
- کرم استروژن واژینال: این کرم را قبل از خواب، با اپلیکاتور وارد واژن خود می‌کنید. معمولاً خانم‌ها روزانه به مدت یک تا سه هفته و سپس یک تا سه بار در هفته از آن استفاده می‌کنند، اما پزشک به شما اطلاع می‌دهد که چه مقدار کرم و چند بار باید استفاده شود.
- شیاف استروژن واژینال: این شیاف‌های استروژن با دوز پایین روزانه وارد کانال واژن می‌شوند (در عمق حدود ۵ سانتیمتری و برای چند هفته). سپس، باید شیاف‌ها فقط دو بار در هفته استعمال شوند.
- حلقه استروژن واژینال: شما یا پزشک‌تان یک حلقه نرم و انعطاف‌پذیر را در قسمت بالایی واژن وارد می‌کنید. حلقه در حالی که در جای خود است دوز ثابتی از استروژن آزاد می‌کند و هر سه ماه یکبار باید تعویض شود. خیلی از زنان از راحتی ارائه شده خوش‌شان می‌آید. به جای درمان موضعی، حلقه متفاوت و با دوز بالاتر یک درمان سیستمیک در نظر گرفته می‌شود.
- قرص استروژن واژینال: شما از اپلیکاتور یکبار مصرف برای قرار دادن قرص استروژن واژینال در واژن خود استفاده می‌کنید. پزشک به شما می‌گوید که چند وقت یکبار قرص را استعمال کنید. به عنوان مثال، می‌توانید آن را برای دو هفته‌ی اول، هر روز و سپس دو بار در هفته استفاده کنید.
۲. اوسپمیفن (اسفنا)
مصرف روزانه این قرص می‌تواند به تسکین علائم جنسی دردناک در زنان مبتلا به آتروفی متوسط تا شدید کمک کند. این دارو در مورد زنانی که سرطان سینه داشته‌اند یا در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان سینه هستند تایید نشده است.
۳. پراسترون
این استعمال‌های واژینالی هورمون DHEA را مستقیماً به واژن می‌رسانند تا به کاهش رابطه جنسی دردناک کمک کند. DHEA هورمونی است که به بدن، در تولید هورمون‌های دیگر از جمله استروژن کمک می‌کند. پراسترون (در شب) برای آتروفی متوسط تا شدید واژن استفاده می‌شود.
۴. استروژن درمانی سیستمیک
اگر خشکی واژن با سایر علائم یائسگی، مثل گرگرفتگی متوسط یا شدید همراه باشد، پزشک ممکن است قرص، چسب یا ژل استروژن یا حلقه استروژن با دوز بالاتر را پیشنهاد کند. استروژنی که از طریق دهان مصرف می‌شود به کل سیستم شما می‌رسد. از پزشک خود بخواهید خطرات و فواید استروژن خوراکی را توضیح دهد و اینکه آیا نیاز به مصرف هورمون دیگری به نام پروژستین همراه با استروژن دارید یا خیر.
۵. گشاد کننده واژن
می‌توانید به عنوان یک گزینه درمانی غیر هورمونی و هم به همراه استروژن درمانی، از گشادکننده‌های واژن استفاده کنید که عضلات واژن را تحریک می‌کنند و کشش می‌دهند.
اگر رابطه جنسی دردناک برای‌تان نگران کننده است، گشادکننده های واژن که می‌توانند با کشش واژن، ناراحتی واژن را کاهش دهند، بدون نسخه در دسترس هستند. اما اگر علائم شما شدید باشد، پزشک ممکن است فیزیوتراپی کف لگن و گشادکننده واژن را توصیه کند. ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا فیزیوتراپیست لگنی می‌تواند نحوه استفاده از گشادکننده‌های واژن را به شما آموزش بدهد.
۶. لیدوکائین موضعی
لیدوکائین موضعی که به عنوان پماد یا ژل تجویزی موجود است، می‌تواند برای کاهش ناراحتی مرتبط با فعالیت جنسی استفاده شود. کافیست آن را ۱۰-۵ دقیقه قبل از شروع فعالیت جنسی مصرف کنید.
اگر سرطان سینه داشته‌اید…
اگر سابقه سرطان سینه دارید، به پزشک خود اطلاع دهید و گزینه‌های زیر را در نظر بگیرید:
- درمان‌های غیر هورمونی: به عنوان اولین انتخاب از مرطوب کنندهها و روان کنندهها استفاده کنید.
- گشاد کننده واژن: این هم یک گزینه غیر هورمونی است که می‌تواند باعث تحریک و کشش عضلات واژن شود یعنی به معکوس شدن باریکی واژن کمک می‌کند.
- استروژن واژنی: با مشورت متخصص سرطان (انکولوژیست)، اگر درمان‌های غیر هورمونی به علائم شما کمک نکند، پزشک ممکن است استروژن واژینال با دوز پایین را توصیه کند. با این حال، نگرانی‌هایی وجود دارد که استروژن واژینال ممکن است خطر عود سرطان را افزایش دهد، به خصوص اگر سرطان سینه شما از نظر هورمونی حساس باشد.
- استروژن درمانی سیستمیک: درمان سیستمیک استروژن معمولاً توصیه نمی‌شود، به خصوص اگر سرطان سینه شما از نظر هورمونی حساس باشد.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی آتروفی واژن
اگر خشکی یا سوزش واژن را تجربه می‌کنید، ممکن است در موارد زیر تسکین پیدا کنید:
- یک مرطوب کننده (بدون نسخه) را امتحان کنید: به عنوان مثال می‌شود به کی-وای لیکوئیبدز، ریپلنس و اسلیکوئید اشاره کرد که می‌توانند مقداری رطوبت را به ناحیه واژن شما بازگردانند.
- از روان کننده های مبتنی بر آب (بدون نسخه) استفاده کنید: یک روان کننده می‌تواند ناراحتی در هنگام مقاربت را کاهش دهد، مثل ژٰل کی‌وای و اسلیکوئید
- در حین مقاربت به خود زمان بدهید تا برانگیخته شوید: مرطوب شدن واژن که از تحریک جنسی ناشی می‌شود می‌تواند به کاهش علائم خشکی یا سوزش کمک کند.
طب جایگزین برای درمان آتروفی واژن
بعضی از داروهای جایگزین برای درمان خشکی واژن و تحریک ناشی از یائسگی استفاده می‌شوند، اما فقط چند رویکرد با شواهد کافی از جانب آزمایش‌های بالینی پشتیبانی می‌شوند. علاقه به طب مکمل و جایگزین در حال افزایش است و محققان در حال کار برای تعیین مزایا و خطرات درمان‌های مختلف جایگزین برای سندرم یائسگی هستند.
قبل از مصرف هر گونه مکمل گیاهی یا غذایی برای علائم قبل از یائسگی یا یائسگی با پزشک خود صحبت کنید. سازمان غذا و دارو محصولات گیاهی را نظارت نمی‌کند و بعضی از آنها ممکن است با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشند و سلامت شما را در معرض خطر قرار دهند.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
احتمالاً درمان‌تان با گفتگو در مورد علائم‌تان با ارائه دهنده مراقبت‌های اولیه شروع می‌شود. اگر قبلاً به پزشک متخصص در زمینه سلامت زنان (متخصص زنان یا متخصص اورولوژیست) مراجعه نکرده‌اید، ارائه دهنده مراقبت‌های اولیه شما ممکن است شما را به یکی از آنها ارجاع دهد.
آنچه می‌توانید برای آماده شدن قبل از ملاقات انجام دهید:
- فهرستی از علائم و نشانه‌هایی که تجربه می‌کنید تهیه و حتی مواردی را که ممکن است نامرتبط به نظر برسند، یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی خود را بنویسید، از جمله هر گونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی‌تان را
- فهرستی از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید تهیه کنید. داروهای تجویزی و بدون نسخه، حتی ویتامین‌ها و مکمل‌ها و دوز آنها
- یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را به همراه ببرید. چون گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه شده در یک قرار کاری دشوار است، او می‌تواند بعدا در به یاد آوردن مطالب به شما کمک کند.
- سوالات را آماده کنید. با تهیه فهرستی از سوالات قبل از قرار ملاقات، از وقت خود نهایت استفاده را ببرید.
بعضی از سوالات اساسی برای پرسیدن عبارتند از:
- محتمل‌ترین علت علائم من چیست؟
- آیا دلایل احتمالی دیگری وجود دارد؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟
- آیا وضعیت من احتمالا موقتی است یا طولانی مدت؟
- چه گزینه‌های درمانی در دسترس هستند؟ چه چیزی را برای من توصیه می‌کنید؟
- جایگزین‌های رویکرد اولیه‌ای که پیشنهاد می‌کنید چیست؟
- من شرایط پزشکی دیگری دارم. چگونه می‌توانم این شرایط را با هم مدیریت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟ چه وبسایت هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
از پزشک خود انتظار چه سوالاتی داشته باشید
پزشک در مورد علائم شما سوالاتی می‌پرسد و وضعیت هورمونی شما را ارزیابی می‌کند، مثلا:
- چه علائم واژینال یا ادراری دارید؟
- چه مدت است که متوجه این علائم شده‌اید؟
- آیا هنوز دوره‌های قاعدگی دارید؟
- علائم شما چقدر برای شما ناراحتی ایجاد می‌کند؟
- آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
- آیا علائم شما فعالیت جنسی شما را محدود می‌کند؟
- آیا برای سرطان درمان شده‌اید؟
- آیا از صابون معطر یا وان استفاده می‌کنید؟
- از محلول استفاده می‌کنید یا از اسپری بهداشتی زنانه؟
- چه داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌های دیگری مصرف می‌کنید؟
- آیا مرطوب کننده یا روان کننده بدون نسخه را هم امتحان کرده‌اید؟
منبع: مایو کلینیک