وقتی یک زن باردار برای غربالگری روتین ِجنینش می‌رود، ممکن است کلیه‌های سالم اولین چیزی نباشد که به فکرش می‌رسد. اما از هر ۱۰۰ بارداری، در ۱ یا ۲ مورد، بیماری کلیوی به نام هیدرونفروز (انگلیسی: Hydronephrosis) در جنین تشخیص داده می‌شود.

مشکلات کلیوی می‌تواند قبل از تولد شروع شود!

وقتی والدین می‌شنوند که نوزادشان هیدرونفروز پیش از تولد دارد، اغلب تشخیص را به صورت آنلاین جستجو می‌کنند و با احتمالات زیادی برای این مشکل روبرو می‌شوند. یکی از متخصصین و رئیس اورولوژی کودکان در دانشگاه آلاباما در بیرمنگام می‌گوید: “احتمال ابتلا به این بیماری ممکن است خیلی زیاد و تشخیص آن می‌تواند به معنای چیزهای مختلفی باشد. به همین دلیل بهتر است با یک متخصص اورولوژی مشورت کنید. آنها می‌توانند شرایط را توضیح و به شما ایده بدهند که حتی قبل از تولد نوزاد چه اتفاقی می‌افتد. در بیشتر موارد، این نوزادان نیازی به درمان ندارند، اما در تعداد کمی از موارد، نیاز به درمان و پیگیری طولانی مدت لازم است.”

هیدرونفروز پیش از تولد!

کلیه‌ها اندام‌هایی به اندازه یک مشت هستند که ادرار می‌سازند. آنها در هر دو طرف ستون فقرات در پشت کبد، معده، پانکراس و روده قرار دارند. کلیه‌های سالم مثل ساعت کار می‌کنند تا آب و مواد زائد اضافی را به ادرار تبدیل کنند. ادرار از کلیه‌ها خارج و وارد حالب‌ها می‌شود که لوله‌های ماهیچه‌ای نازک و اتصال دهنده کلیه‌ها به مثانه هستند.

هیدرونفروز ِپیش از تولد، تورم بخشی از کلیه‌هاست که ادرار را ذخیره می‌کند. این تورم باعث ایجاد مشکل در سیستم جمع آوری ادرار می‌شود و ممکن است باعث ایجاد چندین اشکال در این سیستم شود.

هیدرونفروز قبل از تولد قابل پیشگیری نیست و در حدود نیمی از موارد، این مشکل تا زمان تولد نوزاد برطرف می‌شود. اگر هم نوزاد با هیدرونفروز به دنیا بیاید، این بیماری ممکن است به مرور زمان از بین برود (معمولاً تا ۳ سالگی). فقط نوزاد باید مرتب برای چکاپ اورولوژی کودکان، نزد متخصص برود و ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد.

در تعداد کمتری از موارد، نوزاد ممکن است نیاز به درمان داشته باشد و اگر یک مورد جدی هیدرونفروز درمان نشود، می‌تواند منجر به عفونت دستگاه ادراری، زخم یا آسیب دائمی کلیه شود.

یکی از انواع هیدرونفروز پیش از تولد، انسداد محل اتصال حالب لگنی (UPJ) نامیده می‌شود. این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که در مسیر جریان ادرار از کلیه به داخل حالب، انسدادی وجود داشته باشد. در چنین وضعیتی کودک باید معاینه شود تا معلوم شود آیا در همان چند ماه اول‌، جراحی توصیه می‌شود یا این مشکل می‌تواند خود به خود بهتر شود.

نوع دیگر، رفلاکس مجرای ادراری (VUR) نام دارد که یک نقص در دریچه‌ای‌ است که به طور معمول از برگشت ادرار به کلیه جلوگیری می‌کند. برای جلوگیری از عفونت کلیه، به بعضی از نوزادان مبتلا به این بیماری آنتی‌بیوتیک داده می‌شود. فقط در تعداد کمی از موارد، جراحی مورد نیاز است.

جدی‌ترین نوع هیدرونفروز زمانی اتفاق می‌افتد که فلپ‌های بافتی به نام دریچه‌های پیشابراه خلفی (PUV) مجرای ادرار که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می‌برد، مسیر عبور ادرار را مسدود می‌کند. PUV بر مثانه و کلیه‌ها تأثیر می گذارد و اگر به محض تولد نوزاد با جراحی درمان نشود، می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.

تشخیص هیدرونفروز

در اکثر موارد به وسیله اسکن، آناتومی جنین تشخیص داده می‌شود؛ به این وسیله، هیدرونفروز قبل از تولد را می‌شود بوسیله سونوگرافی در اواخر بارداری هم تشخیص داد. اگر سونوگرافی مشکل را تشخیص بدهد، پزشک ممکن است سونوگرافی‌های بیشتری را برای تشخیص بهتر یا بدتر شدنِ وضعیت آن توصیه کند.

اگر اسکن‌ها نشان بدهد که ممکن است نوزاد نیاز به جراحی داشته باشد، پزشک ممکن است به مادر توصیه کند در بیمارستانی با بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) زایمان کند؛ چون آنها برای درمان‌های پیشرفته و پیچیده توسط متخصصان پزشکی مجهز به امکانات پیشرفته هستند. در موارد کمتر شدید، که نوزاد نیاز به جراحی فوری ندارد معمولا، مادر نیازی به زایمان در بیمارستانی با مراقبت‌های عالی ندارد.

درمان هیدرونفروز

درمان این بیماری به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله شدت آن و اینکه آیا یک یا هر دو کلیه تحت تأثیر قرار گرفته‌اند یا خیر. گزینه‌های درمانی شامل انتظار هوشیارانه، آنتی بیوتیک و جراحی است.

اگر هیدرونفروز شدید نباشد و احتمال آسیب به کلیه‌ها وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است انتظار هوشیارانه را توصیه کند؛ به این معنا که پزشک هر از گاهی آزمایشاتی را انجام می‌دهد تا ببیند که آیا با بزرگ شدن کودک، وضعیت بیماری تغییر می‌کند یا آسیبی برای کلیه ایجاد می‌شود یا خیر. اگر شرایط بیماری بدتر شود یا مشکلاتی ایجاد کند، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.

در صورتیکه بعد از یک سال یا بیشتر، پزشک هیچ مشکلی در حال پیشرفت نبیند، ممکن است کودک نیازی به ادامه سونوگرافی نداشته باشد. اما اگر پزشک ببیند که عملکرد کلیه کودک رو به وخامت است، ممکن است کودک نیاز به مراجعه بیشتری پیدا کند.

در بعضی موارد، برای جلوگیری از عفونت کلیه، کودک باید با آنتی بیوتیک درمان ‌شود و هر روز آنتی‌بیوتیک‌ها را با دوز کم و احتمالاً برای ماه‌ها، دریافت ‌کند.

درصد کمی از موارد نیازمند جراحی است: با هدف ِکاهش تورم و فشار در کلیه و بازگرداندن جریان آزاد ادرار. در بیشتر موارد، جراحی بعد از تولد نوزاد انجام می‌شود چون جراحی روی جنین خطراتی دارد و فقط در موارد خاص صورت می‌گیرد.

رایج‌ترین جراحی برای رفع انسداد UPJ انجام می‌شود که طی آن جراح قسمت باریک یا مسدود شده حالب را برمی دارد و بعد قسمت‌های سالم دوباره به هم وصل می‌شوند.

بسته به علت ایجاد مشکل و شدت آن، ممکن است جراحی دیگری توصیه شود. کودکی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد، در طول زندگی خود نیاز به معاینه توسط متخصص اورولوژی دارد.

البته اکثریت قریب به اتفاق کودکان مبتلا به هیدرونفروز، در کمال سلامت بزرگ می‌شوند و زندگی عادی دارند. حتی کودکانی که نیاز به جراحی دارند عموماً نتایج خوبی را نشان می‌دهند و زندگی عادی و سالمی دارند.

منبع: UrologyHealth